Evlerde en çok yetiştirilen bitkilerden biri de Afrika menekşesidir. Yalnızca Türkiye'de değil dünyada da bu bitki çok yaygın bir yetiştirilme oranına sahiptir. Bu süs bitkinin birçok farklı renkte çiçekleri vardır. Canlı renkleriyle, evinize enerji katan son derece şirin yapraklara sahip olan bu bitkinin bakımı da oldukça kolaydır.
Birçok püf noktaya dikkat ettiğiniz sürece bu bitkinin çiçeklerinin keyfini uzun süreler boyunca çıkarabilirsiniz. gesneriaceae familyasına ait olan bu cinsin botanik adı ise Saintpaulia'dır. Saintpaulia ionantha, klasik koyu mavi ve mor renklere sahip olan türdür. Bu tür Afrika menekşesi adı verilen onlarca hibrit, varyete ve kültivarın anasıdır. Bu rehberde, Saintpaulia ionantha türünün bakımıyla ilgili olarak tüm detayları vermeye çalışacağız. Bunun temel sebeplerinden biri bazı çeşitlerin ev ortamına hiçbir şekilde uyum sağlayamaması ya da görsel açıdan tatmin edici olmaması nedeniyle tercih edilmemesidir.
Afrika Menekşesine Genel Bakış
Afrika menekşesi çok yıllık bir bitkidir. Bu sebeple uzun yıllar boyunca bakabileceğiniz bir süs bitkisidir. Bütün yıl boyunca gelişim halindedirler. Doğal ortamlarında yüksek rakımlı sis ormanlarında yaşarlar. Tropikal bir bitki olması nedeniyle nemden çok hoşlanırlar. Uzaması oldukça yavaş bir bitkidir. Buna karşın yapraklarının gelişimi son derece hızlı olmaktadır. Sık yapraklara sahiptir. Bu yapraklar merkezden çevreye doğru yayılırlar. Çiçekler ise sap tepesinde birkaçı bir arada olacak şekilde açarlar. Ana gövdeden ise sık sık yeni yavrular verir.
Afrika menekşesinin anavatanı Kenya'nın güneydoğusu ve Tanzanya'nın kuzeyidir. Dik yamaçlarda, kayalık alanlarda ve yosunların aralarında yaşarlar. Hava akımlarının daima sürekli olmasından hoşlanırlar. Yaşadıkları ormanlarda gece serinliğinde yüksek oranda nem olması, menekşelerin yapraklarının ıslanmasına neden olur. Buna karşın hastalanmazlar ve çürümezler. Bunun temel nedeni ise hava hareketlerinin sürekli olarak değişmesidir.
Afrika Menekşesi Bakımı
Doğru bir bakım yapıldığı sürece, Afrika menekşesi tüm yıl boyunca çiçeklerini koruyabilen bir bitkidir. Bakımı oldukça kolaydır. Bitki bakımına yeni başlayanlar için ideal çiçeklerden biridir. Doğru sıcaklık ve nem sağlandığı sürece yaşamaya devam edecektir. Ara sıra göstereceğiniz ilgi çiçeklenme süresini çok daha fazla hızlandıracak ve taç yaprakların daha sağlıklı görünmesini sağlayacaktır.
Saksı Seçimi
Afrika menekşesi bakımı oldukça kolay olmakla birlikte, doğru tercihleri yapmanız gerekir. Bu tercihlerden ilki doğru saksı türüdür. Bu tür için en doğru karar yayvan şekildeki saksılardır. Afrika menekşeleri, derin olan saksılardan hoşlanmazlar.
Tercih edeceğiniz saksıların altında drenaj deliklerinin de mutlaka bulunması lazım. Delik olmayan saksılar, fazla suyu ve nemi dışarı atamazlar. Bu nedenle kök çürümeleri meydana gelir ve sonuç olarak bitkiniz ölür. Bununla birlikte drenaj deliklerinin çok büyük ve sık olması da suyun hemen ve fazla miktarda dışarı atılmasına neden olur. Bu durum da bitkinin yeterince su alamamasına neden olacaktır.
Saksı seçimindeki en doğru tercih, çapı büyük ancak sığ saksılardır. Drenaj deliklerinin küçük olması hem fazla suyun tahliyesini sağlayacaktır hem de bitkinizin yeterli nem almasına yardımcı olacaktır.
Toprak Seçimi
Doğru bir saksı seçimi yaptıktan sonra, doğru toprağı da seçmeniz gerekir. Eğer Afrika menekşesinin hızlı biçimde büyümesini istiyorsanız, nemi tutar ve köklere hava sağlayan topraklar tercih etmelisiniz. Herhangi bir bahçeden aldığınız toprak, menekşenin verimsiz bir şekilde büyümesine neden olacaktır. Bunun yanı sıra torf toprakta yetişiyor olsa da, hazırlayacağınız karışımla daha optimum bir büyüme hızı elde edebilirsiniz.
İdeal bir toprak karışımı olarak 1 ölçek torfa, 1 ölçek ponza ve 1 ölçek vermikülit kullanabilirsiniz. Bunun yanı sıra piyasada hazır olarak satılan menekşe topraklarını da tercih edebilirsiniz.
Konum ve Sıcaklık
Afrika menekşesi evlerde rahatlıkla yetişebilmektedir. Evinizin doğrudan güneş almayan ancak aydınlık bir bölgesi, konumlandırma için yeterli olacaktır. Doğrudan güneş ışığına maruz kalmaları durumunda, bitkinizin yapraklarında güneş yanığı oluşabilir. Güneş yanığı, bitkinin büyüme sürecini duraklatabilmektedir.
Dış ortamlara kıyasla Afrika menekşesi iç mekanda bakıma ve yetiştirilmeye çok daha uygundur. Bu bitki için ideal sıcaklık gündüz 21 ila 27 derece iken, gece 16 ila 21 derece arasındadır. Bu derecelerin üzerinde ya altında kalan ortamlarda, çiçeklenme süreci tehlike altına girebilir ve bitkinin gelişimi yavaşlar.
Nem İhtiyacı
Bu bitkiler kuru ortamlara karşı son derece dayanıklıdır. Buna karşın kuru ortamlarda bitkilerin çiçek açması yavaşlamaktadır. Bu sebeple bitki için genel olarak %60 nem oranının korunması gerekir. Nemli ortamları seven bu bitki için mutfak ideal bir ortam olacaktır. Bitkinin nem oranını korumak nem tepsisi yöntemini kullanabilirsiniz. Bu yöntemde saksının altına çakıl taşı dolu bir tepsi yerleştirmelisiniz. Tepsiye dökeceğiniz su buharlaştıkça bitki nemli bir ortamda olduğunu hissedecektir. Bu yöntemde dikkat etmeniz gereken konu ise tepsideki suyun saksıya değmemesidir.
Sulama
Eğer bir Afrika menekşesi yetiştirmek istiyorsanız, dikkat etmeniz gereken en önemli konulardan biri sulamadır. Nem ve suyu seven bu bitkinin sulanırken gövde ve yapraklarına su gelmemelidir. Sulamanın yalnızca toprağa yapılması gerekir. Aynı zamanda saksının drenaj deliklerinden çıkan su, öylece bırakılmamalı ve dökülmelidir. Toprağın bu suyu çekmesi kök çürümesine neden olabilmektedir. Bu sebeple sulama sonrasında yaklaşık 15 dakika sonra, saksının tabağına çıkan suyu boşaltmalısınız.
Sulama yaparken dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise klorsuz su kullanımıdır. Kireç ve klor oranları yüksek olan sular, bitkiye zarar verecektir. Bitkinizi sulamak için hazır su ya da dinlendirilmiş su kullanabilirsiniz. Eğer şebeke suyu verecekseniz, kaynatıp soğutulmuş su vermeniz daha iyi olacaktır.
Sulama düzenini ise yaşadığınız iklime göre belirleyebilirsiniz. Toprak kurudukça su vermek daha sağlıklı olacaktır. Bunun için belirli aralıklarla parmağınızı toprağa batırabilirsiniz. Eğer toprakta çok az nem kalmış ya da tamamen kurumuşsa su verebilirsiniz.
Gübreleme
Afrika menekşesinin daha büyük ve daha fazla çiçek açmasını istiyorsanız, gübre verebilirsiniz. Doğru gübreleme zamanı büyümenin durakladığı anlardır. Bu dönemlerde 2 ayda bir defa olacak şekilde gübre vermeniz yeterli olacaktır. Gübreleme işleminin toprak tamamen kuruyken yapılması gerekir. Çok sık bir şekilde gübre vermek, bitkiye faydadan çok zarar getirir. Bitkinin büyümesi durduğu zaman besin değerinin tükendiğini anlayabilir ve gübre verebilirsiniz.
Eğer Afrika menekşeniz için gübre kullanırsanız, bu işlemden hemen önce sulama yapılması gerekir. Bunun yanı sıra Afrika menekşesi uyku dönemindeyken gübre verilmemesi gerekir. Bu bitkiler hava ısısı 20 derecenin altında düştüğü kış zamanlarında uyku dönemine girerler. Bu dönemde gübre vermek zararlı olacaktır.
Afrika menekşesi için gübre seçimi de son derece önemlidir. Gübrenizin düşük mineralli ve organik içerikli olması gerekir. Bitkinize gübre almadan önce, içeriğini iyice araştırmanız faydalı olacaktır. Yanlış gübre, bitkiye zarar verebilir.
Saksı ve Toprak Değişimi
Fide aşamasından tam olgunlaşmış bir Afrika menekşesine kadar yalnızca birkaç ay ara ile üç ayrı boyutta saksı kullanmanız gerekir. Her saksı değişiminden, öncekinden bir boy büyüğünün seçilmesi gerekir. Saksı değişimi yaparken eski toprağı arındırmaya gerek yoktur. Yalnızca saksıyı doldurması için yeterince toprak koymanız gerekir.
Eğer küçük fide halinde bir Afrika menekşeniz varsa, mini bir saksıya dikmeniz yeterli olacaktır. Birkaç ayın arından bitkinizin kökleri iyice gelişecektir. Bu sefer standart boyutlarda bir Afrika menekşesi saksısına aktarabilirsiniz. Bu saksıların üst yüzeyi 10-12 santim genişliğindedir. Derinliği ise 8 santim kadardır.
Bitkiniz tam olgunluk aşamasına geldiğinde ve tamamen geliştiğinde daha büyük saksılara alabilirsiniz. Bu saksıların yüzeyi 14-15 santim iken derinliği ise 10-12 santim olacaktır. Daha büyük saksıların kök sağlığını bozduğunu unutmamalısınız. Bu son saksıya geçtiğinizde, saksıyı ömür boyu değiştirmenize gerek kalmayacaktır.
Afrika Menekşesi Nasıl Çoğaltılır?
Afrika menekşeleri doğru zamanda yapıldığı sürece çok basit biçimde çoğaltılabilir. Bu menekşeler için çoğaltma işlemini yaparken, budanan yapraklı dalları kullanabilirsiniz.
Afrika menekşesini çoğaltmak için, öncelikle olgun bitkinizi nazik biçimde budamalısınız. Budama sırasında kestiğiniz dalların sap kısmının en az 4 santim kadar olması gerekir. Ardından kestiğiniz sap kısmı su dolu bir bardakta bekletmelisiniz. Suda beklemesi köklenmesine yardımcı olacaktır. Ancak doğrudan toprağa ekebileceğinizi de unutmamalısınız.
Afrika menekşesinden aldığınız yapraklı dalı, toprağa dikmen istiyorsanız dikkat etmeniz gereken en öneli konu, zengin bir toprağın kullanılmasıdır. Bunun yanı sıra saksının derin olmaması da önemlidir. Saksının dörtte birine toprak ekledikten sonra, dalı nazikçe buraya dikebilirsiniz. Bu işlem sırasında yaprağın toprağa değmediğine emin olun. Aynı zamanda toprağa da baskı yapmamalısınız. Dikme işleminin ardından bitkinize can suyu vermelisiniz.
Yeni bitkinizi toprağa ektikten sonra hiçbir özel ilgiye ihtiyacı yoktur. Sıradan bir Afrika menekşesi bakımı yapmanız büyüyüp gelişmesi için yeterli olacaktır.
Afrika Menekşesi Yıkanır Mı?
Afrika menekşenizin yapraklarınızı tozdan arındırmanız son derece önemli konulardan biridir. Bunun için duş altında yaprakları yıkayabilirsiniz. Ancak yalnızca kuvvetli bir esinti varsa yıkamanız gerekir. Pencereleri kapalı tutacaksanız, yıkama yapmamalısınız.
Eğer dışarıda esintisiz bir hava varsa, pencere açık olsa dahi yıkama yapmamanız daha iyi olacaktır. Kış zamanında yıkama yaparsanız, pencere açamayacağınız için vantilatör önünde tutmak da işe yaratabilir. Eğer böylesi bir imkânınız yoksa kış boyunca Afrika menekşesini hiç yıkamamayı tercih etmelisiniz.
Afrika Menekşesi Hastalıkları ve Zararlıları
Afrika menekşesi yanlış bakımda hastalıklara çok açıktır. Bunun yanı sıra zararlıların da sevdiği bitkilerden biridir. Bitkinizde belki de en fazla özen göstermeniz gereken durumlar bunlar olacaktır.
Kök Çürümesi
Afrika menekşelerinde en çok görülen sorunlardan biri kök çürümesidir. Bunun yanı sıra yaprak yumuşaması da bir diğer sık görülen sorunlardan biridir. Bu ikisi birbiriyle ilişkilidir sorunlardır. Eğer Afrika menekşenizin yaprakları yumuşadıysa kök çürümesi kesin gibidir. Genel olarak hatalı sulama, yanlış gübre tercihleri ve uygun olmayan toprak gibi nedenler bu sorunlara yol açabilmektedir. Çok hızlı biçimde müdahale etmezseniz, çürüme yapraklara doğru ilerler ve bitkiniz ölür. Böylesi belirtiler gördüğünüzde bitkiyi saksının çıkarın ve hemen toprağından arındırın. Yıkadıktan sonra kurulayın ve çürük kısımlarını kesip atın. Sonrasında bitkinizi yeniden köklendirerek kurtarabilirsiniz.
Mantar Hastalıkları
Afrika menekşesinin yapraklarında beyaz lekeler ortaya çıkabilir. Bu durumun temel nedeni hava akımlarının zayıf olmasına karşın, nemin fazla olduğu ortamlarda bulunmasıdır. Doğal ortamında Afrika menekşesi yoğun nemli sis ortamlarında yaşar. Böylesi ortamlarda küllenme ve benzeri hastalıklardan etkilenmezler. Fakat konumu gereği havasız ve nemli bir yerde bulunuyorsa, bu bitkinizi hastalıklara açık hale getirecektir. Bunun yanı sıra toprağın potasyumu kalmamışsa küllenme hastalığına karşı tamamen savunmasız hale gelecektir.
Bitkinizin yapraklarında beyaz tozlar görürseniz hemen bir nemli bez yardımıyla temizlemelisiniz. Bir pencere önünde bulundurmak ve pencereyi sık sık açık tutmak bu bitkinin hastalıklarından kurtulmasına yardımcı olacaktır. Aynı zamanda bitki besini vermek de hastalıklara karşı önlem almanızı sağlayacaktır. Tüm bunlarla birlikte sorunu tamamen çözmek adına Topas isimli ilacı kullanabilirsiniz.
Yaprakta Lekeler
Eğer Afrika menekşesinin yapraklarında lekeler görüyorsanız, öncelikle sorunun nedenini tespit etmelisiniz. Yapraktaki leke benzeri izler varsa ve silince çıkıyorsa bunlar muhtemelen mantardır. Yine kararma ve çukurlaşma gibi belirtiler varsa bunlar da mantara işaret eder. Bu tip mantar hastalıkları Afrika menekşelerinde az görülür. Bu durumun ortaya çıkmasındaki genel neden bitkinin tahribatını mantar ve bakterilerin takip etmesidir.
Lekeler mantar değilse, içten renk değişimini gözlemleyebilirsiniz. Sorun tek tük ise korkulacak bir durum yoktur. Bu durum menekşelerde zaman zaman yaşanabilir. Ancak sayıları giderek artıyorsa, sulama hatasından kaynaklanıyor olabilir. Bu durumda saksının alt deliklerinden bol miktarda su sızacak şekilde defalarca sulamalısınız. Bu toprağın yıkanmasını sağlayacaktır.
Unlu Bitler
Afrika menekşesinde en çok musallat olan zararlılar ise unlu bitlerdir. Bu sebeple bitkinizi düzenli aralıklarla dikkatlice incelemelisiniz. Eğer üzerinde bit görürseniz elmalı sirkeli bir kulak temizleme çubuğuyla müdahale edebilirsiniz.
Bu bitkilerin bakımında zaman zaman yapılan hatalardan biri de toprağında Hindistan cevizi lifi kullanmaktadır. Fazla Hindistan cevizi lifi, bitkinin köklerini olduğu gibi kaplamasına neden olur. Bu durumdan bitkinizi kurtarmak da pek mümkün olmayacaktır. Bu sebeple böylesi topraklar tercih etmemelisiniz.
Afrika Menekşesi Problemleri
Afrika menekşesinde görülen birçok problem vardır. Her bir problemin bir nedeni olduğunu ve bu sorunları doğru yollarla çözebileceğinizi unutmayın.
Afrika menekşelerim doğru koşullarda yıl boyunca çiçek verebilir. Ancak yılda en az iki sefer çiçek açmaması son derece normaldir. Genel olarak her çiçek açtığında birkaç ay boyunca bu çiçekleri korurlar. Çiçekler döküldükten sonra dört ay boyunca çiçek açmamışsa bu genellikle ışık sorununa işaret eder. Afrika menekşesini daha fazla ışık alan bir yerde tutmanız gerekir. Günde akşam ve sabah saatlerinde iki saat güneş alması sorun olmayacaktır. Bununla birlikte sıcak yaz aylarında genellikle çiçek açmazlar.
Kimi Afrika menekşeleri, mevsime bağlı olarak farklı renklerde çiçek açarlar. Bu bir sorun olmadığı gibi oldukça yaygın bir durumdur. Bazı türlerde çoğaltma işlemi için aldığınız sapların çiçek vermeye başladığında farklı renklerde olduklarını da görebilirsiniz.
Afrika menekşenizin yaprakları sararıyorsa bu durumun temel nedeni çok sıcak olan bölgelerde ani bir şekilde fazla soğuk suyla sulanmasıdır. Bu şartları düzelttiğinizde yaprakların rengi zaman içinde normal halini alabilir. Eğer bu durum geçici değilse, toprak besin yönünden fakirleşmiştir. Bu durumda bitki besini vermeniz, durumu düzeltmenize fayda sağlayacaktır.
Sağlıksız bir bakım Afrika menekşesinde çok fazla soruna yol açabileceği gibi fazla sağlıklı gelişim sonucunda da çok yavru verme gibi durumlar ortaya çıkabilir. Bu durum genel anlamda bir problem olmasa da iyi bir şey olmadığı da söylenebilir. Yan filizlerin çok fazla olduğunu fark ettiğiniz anda bunları köreltebilirsiniz. Cımbız yardımıyla bunları tek tek köreltmeniz sorunu çözecektir. Bununla birlikte bazılarının gelişmesine izin vererek daha sonra ayırarak yeni bitkiler de elde edebilirsiniz.
Afrika Menekşesi (Saintpaulia)
