Gloksinya ya da bardak menekşesi adıyla bilinen bu bitki, yeşil yaprakları ve kadife görünümlü büyük çiçekleriyle çok sevilen bir süs bitkisidir. Bardak menekşesi, Gesneriaceae familyasına aittir ancak Sinningia cinsidir.
Bardak Menekşesinin Tarihçesi
Bardak menekşesi, birçok zaman yanlışlık eseri olarak Gloxinia cinsinden sınıflandırılmıştır. Botanik adı Sinningia speciosa olan bu bitki geçmişte Gloinia speciosa olarak anılmıştır. Bu yanlış nedeniyle halk arasında da gloksinya olarak bilinmiştir. Fakat bu yanlışlık anlaşıldıktan sonra Gloxinia cinsleriyle karışmaması için Florist’s Gloxinia denmeye başlanmıştır. Florist’s ismi aynı zamanda çiçekçi dükkânlarında hediyelik amaçlı olarak satılan kültivar ve hibritlere de verilen isimdir. Bir türün isminin başında Florist’s terimi varsa, doğal türlerden biri olmadığını anlamalısınız. Daha ziyade satış amaçlı üretilmiş olan gösterişli hibrit ve kültivarlardır.
Bardak menekşesi çiçeğinin 200 yıllık bir geçmişi bulunmaktadır. Fakat nasıl ortaya çıktığı, doğadaki Sinningia speciosa türlerine oranla nasıl daha gösterişli bir hale geldiği ise bilinmemektedir. En çok rağbet gören teori ise Speciosa ve Maxima türlerinden oluşturulmuş olan bir hibrit olduğu yönündedir. Bunun yanı sıra Speciosa’nın ıslah edilmiş kültivarı olduğuna inanlar da vardır.
Bardak Menekşesi Özellikleri
Bardak menekşesinin çiçekleri kırmızı, mor, beyaz ya da pembenin çeşitli tonlarında olabilir. Bu çiçekler yalınkat ve katmerli olduğu gibi ebruli, kenarları nakışlı, benekli, çan şeklindedir.
Yaprakları oldukça iri olan bardak menekşesi, kimi zaman el kadar kadifeye benzer şekilde tüylü ve yeşil yapraklar geliştirebilir. Bu yapraklar birkaç aylık ömürlüdür ve kısa dallar aracılığıyla çiçek açarlar. Uygun olmayan iklimlerde yaprakları ve dalları kurur. Esas olarak bitkinin çoğu kısmı yuvarlak yumru şeklinde toprağın altındadır. Bu yumru sayesinde uzun ömürlü bir şekilde yaşarlar.
Soğuk aylarda bardak menekşesi için kuru toprakta uyku oldukça önemlidir. Kış aylarında sıcak odada tutmaz ve dinlenmesini sağlarsanız daha sağlıklı ve çiçekleri daha verimli olacaktır.
Bardak menekşesinin anavatanı Güney Amerika’da bulunan Brezilya’nın güney doğusundaki kıyı şeridi boyunca uzanan ormanlardır. Bu bölge tropikal ve alt tropikal iklim kuşağının geçiş alanıdır. Yağışlı mevsimleri yaz aylarıdır. Bu dönem aralık ve mart ayları arasında 4 ay sürer. Kış aylarında yağışlar oldukça azdır ve havalar serindir. Kış aylarında bölge çok soğuk olmamaktadır. Isı 10 derecenin altına nadir olarak düşer. Kış boyunca serin ve az yağışlı dönem bardak menekşesinin dinlenme zamanıdır.
Evde Bardak Menekşesi Bakımı
Bardak menekşesi, uzun ömürlü olmasına karşın genel olarak mevsimlik olarak yetiştirilirler. Bunun temel nedenlerinden biri çoğaltma işlemlerinin doğru zamanda başladığında çok hızlı bir gelişim göstermesidir. Bunun dışında kış dinlenmesine ihtiyaç duyarlar.
Bardak menekşesinin yanlış bakımı sonucunda ölüp gitmesi oldukça yaygındır. Seralarda uygun olmayan topraklarda geliştirildiği için kısa zamanda ölürler. Afrika menekşesinin sağlıklı geliştiği ortamlarda bardak menekşesi de iyi bir şekilde yetiştirilebilir. Buna karşın bardak menekşesi kuvvetli ışık ister. Sabah ve akşam güneşini de üç saat kadar alması gerekir. Diğer saatlerde ise dolaylı güneş ışığı almalıdır. Özellikle öğle saatlerindeki güneşi filtrelemelisiniz. Bunun yanı sıra kuru yerlerde havayı nemlendirme gerekir.
Toprak
Bardak menekşesi için özel bir karışım hazırlamanız faydalı olacaktır. Bu toprağın mutlaka hava gözenekli olması gerekir. Bunun için üç ölçü salon bitkisi torf toprağına, bir ölçü ponza taşı ve bir ölçü iri taneli dere kumu karıştırmalısınız.
Ponza ve dere kumu bulamıyorsanız, mangal kömürünü parçalayıp irili ufaklı olarak kullanabilirsiniz. Fakat mangal kömürü kullanacaksanız, 2 ölçü torf toprağa bir ölçü kömür eklemelisiniz.
Sulama
Bardak menekşesinin sulama dengesi hassastır. Bu nedenle özen gösterilmesi gerekir. Biraz sukulent gibi davranmak gerekir. Saksıda bardak menekşesi almak oldukça risklidir. Bu tip hazır saksılarda aldığınız bitkiyi yanlış sulama çürütebilir. Sera ortamlarında kullanılan toprak, ev ortamında bitkinin çürümesine yol açabilir. Toprağın üst yüzeyini takip etmelisiniz. Üst yüzey kurumadığı sürece sulama yapmamalısınız.
Tarif ettiğimiz toprak karışımı bardak menekşesi için oldukça idealdir. Bu sayede sağlıklı bir gelişim elde edebilirsiniz. Eğer bitkinizin yeri yeterince esintili ve havadarsa daha sık sulama yapabilirsiniz. Toprağın suyu çok iyi şekilde süzmesi ve hemen kuruması, ev ortamında sağlıklı bardak menekşesi yetiştirmek ve iri iri çiçekler açabilmesi açısından önemlidir. Sulama sırasında, saksı deliklerinin alt deliklerinden su çıkacak şekilde yapılması gerekir. Alt tabakta ise su bekletilmemesi gerekir. Bu suyu bitkinin geri emmesi sorun yaratacaktır.
Gübreleme
Gübreleme ilkbahar aylarından sonbahar aylarına kadar devam etmelidir. İlkbahar mevsiminde yeni yapraklar güçlendikten sonra gübre vermeye başlayabilirsiniz. Bu işleme eylül ayının ortasına kadar devam edebilirsiniz.
Dört sulamada bir kez sulama suyuna bitki besini karıştırmalısınız. Genel amaçlı bitki besini kullanmanız gerekir. Bunun yanı sıra orkide besini de bardak menekşesi için oldukça uygundur.
Bitki besini verirken, şişenin üzerinde tavsiye edilen oran neyse daha da hafifini ayarlamanız gerekir. Bir litre suya bir kapak dolusu önerilmişse siz bu oranı yarım kapak yapabilirsiniz. Normal sulamalarda yaptığınız gibi suyun deliklerden çıkacak kadar olmasına gerekmez. Köklerin tümüne ulaşması yeterli olacaktır.
Saksı ve Toprak Değişimi
Saksı ve toprak değişiminin yapılması için dinlendirme döneminin sonunu beklemelisiniz. Gelişim döneminde değişime mecbur kalırsanız, ıslak olmayan ve orta nemli toprağa dikmelisiniz. Sulama ise yapmamalısınız. Hava almayacağı bir şekilde şeffaf poşet içinde üç gün boyunca gölge bir alanda bitkiyi bekletmelisiniz. Bu sayede kökler yeni toprağa daha iyi biçimde tutunacaktır. Sonrasında açmalı ancak sulama için bir gün daha beklemelisiniz.
Yaprakları Islatma
Bardak menekşesinin gelişim döneminde Güney Amerika’da anavatanında muson yağmurlarına benzer şekilde sık ve ağır sağanaklar vardır. Bu bitkinin yapraklarını ıslatmamanız noktasında birçok tavsiye vardır. Bu tavsiyeler yalnızca havasız evler için geçerlidir. Ki bu ortamlarda gloksinya pek sağlıklı biçimde gelişmezler. Eğer ortamda yeterince hava hareketleri sağlayabiliyorsanız, yaprakları yıkamanız bitkinizi mutlu edecektir.
Çiçeklenme
Gloksinya yumrusunun yaşlanması, çiçek verimliliğini düşürecektir. Bardak menekşesi çoğaltma işlemi ile yeni bitkiler üretmelisiniz. Bunun yanı sıra yaz aylarında fazla sıcak olduğunda gelişimi durabilir.
Bardak Menekşesi Dinlenme Dönemi
Evde yetiştirdiğinizde gloksinyanın kış dinlenmesine girmeme ihtimali vardır. Dinlenme dönemi geçirmedikleri zaman bitkinin çiçek verimi düştüğü gibi direnci de kötü olarak etkilenir. Yumruların her yıl kış aylarında dinlendirilmesi gerekir. Ekim ayı geldiği zaman sulamayı yavaş yavaş azaltmalı ve bitkiyi dışarda tutmalısınız. Yapraklar ve dallar bozulduğunda ise sulamayı tamamen kesmelisiniz. Bitkinin toprağı bu aşamada kupkuru kalmalıdır. Daha sonra ortalama olarak üç ay boyunca 5 ila 12 derece arasındaki serin bir yerde dinlenmeye bırakılmalıdır. En az 2,5 ay boyunca dinlenme sürecinde kalmaları gerekir. İlkbahar aylarıyla birlikte yeniden sıcak alana çıkarmanız en iyisi olacaktır.
Dinlendirme Süreleri
Bardak menekşesi dinlenme dönemlerini üç farklı kategoride ele almak mümkündür. Bunlar uzun dinlendirme, orta süreli dinlendirme ve kısa dönem dinlendirmedir. Bu dinlendirme yöntemleri arasında ciddi farklılık yoktur. Bitki için hepsi uygundur ancak olanaklarınıza ve isteklerinize göre bir seçim yapabilirsiniz. Dinlendirme ortamının en az 4 en fazla 12 derece olması gerekir. Bunun yanı sıra ortamın da tamamen kuru olması önemlidir.
Uzun süre dinlendirme ekim ortasında başlar ve nisan ortasına kadar devam eder. Orta süreli dinlendirme ise kasım başından şubat sonuna kadardır. Son olarak kısa dönem dinlendirme kasım sonunda başlar ve şubat ortasına kadar devam eder.
Yumruları Yeniden Dikme
Gloksinyanın dinlendirme döneminin ardından yumruyu sökerek taze bir toprağa dikerseniz, verim ve gelişim açısından oldukça faydalı olacaktır. Yumrulardaki yapraklanma kısımlarının hafif biçimde toprağın dışında kalacak şekilde dikilmesi gerekir. İlk dikimde toprağın fazla nemli olmaması gerekir. Ayrıca yumruyu diktikten sonra sulama yapmamalısınız. Bu noktada önemli olan odanın sıcaklığıdır.
Yeterince dinlenmiş olan gloksinyanın yumrusu, hava sıcak olduğu sürece hemen filizlenmeye başlar. Gece sıcaklıkları 15 derecenin altına düşmediği ve gündüz vakti 20 derecenin üzerinde olduğu sürece yeşerme hemen gerçekleşir. Yeni yapraklar güçlendiğinde ve toprak tamamen kuruduğunda sulama yapmalısınız.
Bardak Menekşesi Nasıl Çoğaltılır?
Bardak menekşesi yapraktan çoğaltma, yan sürgün ayrımı, dal çeliği, yumru bölme ve tohumla çoğaltılabilir.
Bardak Menekşesi Yapraktan Çoğaltma
Gloksinya, yaprak çeliğiyle yılın her zamanında çoğaltılabilir. Kış aylarında ortam uygun değilse, bu yöntemi hiç kullanmamanızı tavsiye ederiz. Yaprakların filizlenmesi geç olacaktır ve mini gloksinya yavruları da oldukça yavaş büyür. Kış aylarında ortamın uygun olmamasından kaynaklı bitkiyi öldürme ihtimaliniz vardır.
Yan Sürgüleri Ayırarak Çoğaltma
Yan sürgünlerden ayırma işlemini en geç mayıs ayının ortasına kadar yapmanız gerekir. Bu sayede bitkiniz sonbahara kadar yumru oluşturabilir. Eğer iç ortamda bakıyorsanız ve evin şartları uygunsa ne zaman yaptığınız önemli değildir. Yalnızca yaz mevsiminin ortasındaki şiddetli sıcaklarda köklenme yaşanması oldukça zordur. Sıcak aylarda yan sürgünlerle ayırma yöntemini denemeseniz daha iyi olacaktır. Ayırdığınız sürgünleri, yukarıda bahsettiğimiz toprak karışımına dikebilirsiniz. Hemen sulama yapmamanız gerekir. Çeliklerin köklenmesi 2 ila 3 hafta kadar sürecektir.
Yumru Bölerek Çoğaltma
Yumruları kesip bölerek yeni bitki üretmek riskli bir yöntemdir. Eğer tecrübeli bir bitkisever değilseniz bu yöntemi es geçseniz daha iyi olacaktır. Yumrunun küçük olmamalarıdır hem de yaprak çıkarma yerlerini iyi bilmeniz gerekir. Bunun yanı sıra bitkinin uyku döneminde kurutulmuş olması gerekir.
Dinlenme döneminin sonunda uykudaki yumruyu bölmeli ve keskin bir bıçakla yapraklanma kısmının tam olarak ortasından dimdik kesmelisiniz. Yumru tamamen ikiye ayrılmalıdır. Yumrunun ayrılan her iki tarafında da yapraklanma kısmı olmalıdır. Sonra kesik yüzeylere toz kükürt sürmelisiniz. Bu sayede mikrop kapmasına engel olabilirsiniz. Bir saat beklettikten sonra ‘yumruları yeniden dikme’ başlığındaki gibi dikmeli ve bakımını yapmalısınız.
Bardak Menekşesi Tohumuyla Çoğaltma
Bardak menekşesi tohumla kolay biçimde çoğaltılabilir. Seralarda genel olarak kasım ayının başında ekilen tohumlar bir hafta içinde çimlenir ve hızlı biçimde büyürler. İlkbahar ayları geldiğinde bitki satışa çıkacak kadar gelişmiş ve çiçeklenmiş olur.
Tohumların çimlenmesi için 18 ila 24 derece arasında sıcaklık idealdir. Hazırladığınız toprağı öncelikle sulamalısınız. Daha sonra tohumlarını üstüne serpmeli ve su fısfıslamalısınız. Tohumların çimlenmesindeki en önemli faktör ışık alabilmelidir. Bu nedenle tohumların toprağa gömülmemesi gerekir. Üstüne toprak serpmenize de gerek yoktur. Tohumları serptikten sonra 7 gün boyunca üzerini şeffaf bir naylonla kapalı tutmalısınız. Naylonun içerisinde yüzde yüz nemli hava olması, çimlenmenin hızlı olmasını sağlayacaktır.
Yaklaşık olarak iki ay geçtikten sonra fideleri tek tek ufak saksılara dikmelisiniz. Saksıya öncelikle yarısına gelecek kadar ponza taşı ile doldurmalı, kalan yarısını ise uygun bir toprakla doldurarak fideleri ekmelisiniz. Fideleri ekerken ilk olarak gelişmiş olan çenek yapraklarını makasla gidermek çürüme ihtimalini azaltacaktır.
Bu aşamadan birkaç ay sonra ise köklenen ve güçlenen fideleri bir boy büyük olan saksıya almalısınız.
Bardak Menekşesi Çiçeği Hastalıkları ve Zararlıları
Bardak menekşelerine yaprak bitleri genellikle musallat olmazlar. Yaprakların ıslatılması dolayısıyla bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Esintisiz bir ortamda yaprağın ıslak kalması, bu yaprakların 15 derecenin altındaki esintilere maruz kalması, havanın çok nemli olmasına karşın esinti olmaması ve fazla serin havalarda yapraklarda çürümeler yaşanabilir. Bunun yanı sıra esintisiz bir ortamda ıslak olan yapraklara doğrudan güneş gelmesi, musluk suyuyla doğrudan yaprakların ıslatılması da hastalıklara neden olacaktır.
Bardak menekşesinde en çok görülen sorunlardan biri küllenme hastalığıdır. Sıcak yaz günlerde, esintisiz bir ortam ve gece yoğun nem bu hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir. Buna engel olmak için ya gece esintili ortam yaratmalı ya da Topas isimli ilacı kullanmalısınız. Yeni filizlerin çürümesi de sık karşılaşılan bir diğer sorundur. Bu sorunun da temel nedeni esintisiz havalar ve çok sık biçimde bitki besini verilmesidir.
