Budama hem sanat hem de bir bilimdir. Ağacın toprak üstünde kalan kısımlarına yapılan işleme verilen addır. Bu işlemler tomurcuk, sürgün alma, kesme, yaprak alma ve bükme gibi işlemlerdir; kaliteli bir ağaç yetiştirmek için de oldukça önemlidir. Çünkü bitkinin gelişmesine katkıda bulunur. Bu durumun aynı zamanda da süregelmesi istenir.

Eğer ölü veya hastalıklı dallar varsa, ikincil gövdeler olmaya çalışan veya ek gövdelere dönüşebilen dik dallar varsa, merkeze doğru büyüyen dallar varsa, ağaçta birbirine sürten veya sürtebilecek kısımlar varsa, kaldırımlara, binalara, trafiğe ve elektrik hatları gibi yerlere sarkan rahatsız edici bir büyüme söz konusuysa ve gövdenin tabanında filizler çoğalıyorsa budama yapılmalıdır.

Budama teknikleri de çeşitli faktörlere göre tabii ki değişiklik göstermektedir. En önemli şey kesmeyi bilmektir. Doğru bir kesim iyi bir budamanın anahtarı olmaktadır. Kesim hem iyi bir budama sağlar hem de ağacı geri dönüşü olmayan bir hataya sürükleyebilir. Bu yüzden ağacın büyümesi istenilen yöne bakan tomurcuğu veya dalı kesilmelidir. Aynı zamanda dalın gövdeden çıktığı yerde gövdeyle dal arasında kalan bölgede damar dokular bulunur. Bu dokular ise ağacın koruma mekanizmasını etkileyerek, ağacın zararlı olan her şeye açık hale gelmesine sebep olur.

Gövdeye yakın bir dalın çıkarılması ilk budama tekniklerindendir. Bunu yaparken ise dal kabuğu çıkıntısını temizlememek önemlidir. Aynı zamanda birbirine yakın veya aynı hizada olabilecek kesimlerden kaçınılmalıdır. Kesim düz ve temiz olmalı, aynı zamanda da gövde ve dal kabuğu çıkıntısıyla aynı açıda olmalıdır.

Büyük dalların kaldırılması ise diğer durumlara göre daha zor bir durum olmaktadır. Çevresi dört santimden büyük olan dalların çıkarılırken gövdeye zarar vermemesi için birkaç aşamada çıkarılması gerekmektedir. Öncelikle dalın alt kısmında yer alan çotuk olarak da duyabileceğiniz toprağın üstünde kalmış ağaç kökünden 30 ila 45 santim uzaklıkta bir kesim yapılmalıdır. Dalın yalnızca üçte biri kesilmelidir. Dalın üst kısmında ise yine dalın 5 santim uzağında diğer kesim yapılmalıdır. Kalan kök uygun bir açıda kesilerek çıkarılmalıdır.

Dalların geriye doğru kesilmesi de bir diğer teknik olmaktadır. Çapı 3 santim veya daha az olan bir dalı budarken yönlü budama yapılmalıdır. Bu, dalın istenilen yönde büyümesini sağlar. Dalın budanması için yaklaşık otuz derecelik bir açıyla, yanda bulunan tomurcuğun birkaç milimetre yukarısından kesilmesi gerekmektedir.

Görüldüğü üzere birçok önemli noktası olan ve verimli bir ağaç yetiştirmenin ana noktalarından biri olan budama hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir. Gelin budama konusu hakkındaki diğer detayları hep birlikte inceleyelim.

Budama Teknikleri Nelerdir?

Budama, yıl içerisinde yapılan zamanına göre birkaç çeşide ayrılmaktadır. Yine ağacın bulunduğu yerin iklimine göre değişse de bazı temel zamanlar vardır. Gelin hep birlikte bunları inceleyelim.

Kış ayı ağaçların dinlenme zamanı olarak bilinir. Kış budaması ağaç henüz gençken sürmeye başlamadan ve aynı zamanda da besin maddelerini tüketmeye başlamadan önce yapılmalıdır. Genç ağaçlarda besinin fazla tüketilmesi ve sonucunda da fidanın kuruması gibi durumların önüne geçilmiş olur. Yaz budaması ise bitki büyüme ve gelişme (vejetasyon) dönemindeyken yapılan budama çeşididir. Yeşil budama olarak da duyabileceğiniz yaz budaması bitki hala yapraklara sahipken yapılmaktadır; sürgünler temizlenir, bitkiye şekil verilir ve kurumuş dallar alınır. İki budamanın da ortak olan kısmı ağacın verimli bir şekilde büyümesi için gerekli olmalarıdır.

Mevsim boyunca büyümeye devam eden servi, şimşir ve ardıç gibi ağaçlar yıl boyunca budanabilir. Oya ağacı ise ilkbaharın başları veya kış mevsiminde budanmalıdır. Öte yandan yalancı akasya, kavak, ceviz, akçaağaç ve huş gibi türlerdeki ağaçlar ise sonbahar veya yaz mevsimlerinde budanmalıdırlar. Bu tarz bilgilere dikkat etmek ve ağacı tanıyarak hareket etmek doğru bir budamanın anahtarlarından olmaktadır.

Başarılı bir budama yapılması için bitkinin ihtiyaçlarının, budama tekniklerinin ve amaçlarının iyi bilinmesi gerekmektedir. Meyve ağaçlarında ise durum fizyolojik açıdan biraz farklıdır. Peki meyve ağaçları neden budanır? Meyve ağaçlarında ürün meyvedir. Elde edilmek istenen ürün çeşitli amaçlar için kullanılacağından dolayı yüksek verime sahip, yani kaliteli olmalıdır. Meyve ağaçlarında budama; meyve ağacının şekli, yaşı, türü ve iklime göre değişiklik göstermektedir. Bu yüzden meyve ağacının iyi tanınması gerekmektedir. Kalın dallar için budama yapılıyorsa mutlaka yük alınmalıdır; sonucunda yarılmalar engellenmiş olur. Yarılma olduğu takdirde ise aşı macunu ile kapatılması önerilmektedir. Zayıf ve kuvvetli gelişen dallara göre de farklı bir ayarlama yapılabilmektedir. Zayıf gelişenler dallarda daha fazla kesim ve açı daraltması önerilmektedir. Öte yandan kuvvetli gelişen dallarda ise daha az kesim ve açı genişletmesi yapılmalıdır. Tabii bu işlemler yapılırken budak veya tırnak es geçilmemelidir. Meyve ağaçlarının ise çeşitleri budama amacına göre dörde ayrılmaktadır: Gençleştirme, şekil, dikim ve bakım budaması.

Gençleştirme Budaması

Gençleştirme budamasında aslında isminden anlaşılacağı üzere, yeni sürgünlerin meydana getirileceği işlemler uygulanır. Bu işlemde olabildiğince kalın dallar kısaltılır, ağacın tepesinin küt kesilmemesi gereklidir ve kurumuş kısımlar temizlenir. Dikkat edilmesi gereken nokta ise bu işlemin yaşlı ama çöküntü döneminde olmayan ağaçlara uygulandığıdır. Ek bir bilgi vermek gerekirse, zeytin ağacı budamaya en dayanıklı ağaç türlerinden olmaktadır; sırasıyla erik, elma, kayısı ve kiraz gibi meyvelerin ağaçları ise zeytinden sonra gelmektedir. Ağacın türü ve bulunduğu iklime göre dayanıklılığı da gençleştirme budamasının yapılıp yapılmaması gerektiğini göstermektedir. Gençleştirme budaması sayesinde meyve kalitesi iyileştirilmiş olur ve yeni dalların oluşmasına fırsat tanınır.

Şekil Budaması

Şekilbudaması, asıl yerine dikilmiş olan meyve fidanlarına yapılır, ana dalların uçları kesilir. Ağaçlara hangi şekil verilirse verilsin, budama yaparken ekolojik durumlar gibi bazı dikkat edilmesi gereken noktalar vardır; çünkü geç meyve eldesi gibi bir durum olabilir. Bu noktalardan ilki yan dalların doğru açıya sahip olmasıdır; dar açılara sahip olan dallar hem verimsizdir hem de kolay kırılmaya müsaittirler. Şekil verme budaması armut ve elmalarda üç, kayısı ve şeftalilerde ikinci yıl yapılmaktadır. Doruk dallı, piramit, goble ve palmet en çok kullanılan şekillerden olmaktadır. Genellikle nemli bölgelerde ve hemen hemen tüm meyve ağaçları için tercih edilen bu şekil verme yöntemlerinden piramit ve doruk dallı şekiller kurak ve az yağışlı yerdekiler, palmet ve goble de çok yağış alan yerdeki ağaçlar için tercih edilmektedir.

Dikim Budaması

Dikim budaması, yeri değiştirilen genç fidanlarda ve zaten yaşlanmış ağaçlarda yapılmaktadır. Söküm esnasında bozulmuş hale gelen taç ve kök arasındaki dengenin birbirlerine tutunarak sağlanması için yapılır.

Bakım Budaması

Bakım budaması, şekil budamasının artık işe yaramadığı veya yapılamadığı yaşlı ağaçlara uygulanır. Şekil vermek değil de var olan şekli korumaya yönelik tercih edilmektedir. Bu durumda ağacın iyi yetişmesi için gerekli olan besinler, yeterli su miktarı ve kurumuş dalların temizlenmesi devreye girmektedir.

Budamanın Amaçları Nelerdir?

Budamanın amaçlarını bilmek neden budama yapılması gerektiğini bilmemizi sağlar. Dolayısıyla da kaliteli bir ağaç yetiştirmek için budama yapılır. Gelelim bu amaçlara…

• Bitkinin besin tüketiminin dengelemesi
• Toprağın altındaki ağaç kısımları ile üstündeki kısımları arasında biyolojik ve morfolojik gelişim dengesi sağlanması
• Ürün veriminin artırılması
• Yaprak miktarının ayarlanmasıyla karbon özümlemesinin artırılması ve dolayısıyla ışıklandırmanın da dengelenmesi
• Bitkiye istenilen şeklin verilmesi
• Bazı bitki türlerinde görülebilen periyodisitenin (meyve ağaçlarının bir yıl az bir yıl aşırı derecede düşük verime sahip olması durumu) azaltılması veya önlenmesi
• Bitkiye zararlı organizmalarla daha kolay mücadele edilmesi
• Bitki verimi ve ürün miktarının artırılması

Budamanın amaçlarını sizler için sıraladık, sizler de ağacınızda bu özelliklerin olmasını istiyorsanız budama işlemi yapmalısınız. Budama ihtiyacı olan bitkiler genelde; tek yıllık ve çok yıllık bitkiler, çalılar, salon ve süs bitkileri, ağaçlar ve ağaççıklardır.

Budamanın Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Budama, yapılması mecburi bir işlem değildir. Bitkiler doğal yaşam döngüleri bitene kadar yetişmeye devam eder. Fakat bu sürecin sağlıklı ilerlemesi ve ağacın estetik görünmesi için önemlidir. Budamanın zararları ise yalnızca gereksiz yere yapıldığında ortaya çıkar. Ağır budamalar da ağaca zarar verebilmektedir, bu yüzden ağaç da iyi tanınmalıdır.

Budama yapılırken genelde budama makası, kesim motoru, el testeresi, budama bıçağı ve çit tıraşlama makinesi gibi ekipmanlar tercih edilmektedir. Bunun yanında güvenliği sağlamak için gözlük ve baret kullanılması önerilmektedir. Yazımızda bahsettiğimiz ayrıntılara dikkat ettiğiniz sürece iyi bir budama ile sağlıkla büyüyen ağaçlar yetiştirebilirsiniz.