Pinaceae (çamgiller) ailesine üye olan Çam, Pinus cinsi orman ağaçlarını içeren cinstir. Bu ağaçlar iğne yapraklıdır. İğne yaprakları dört mevsim boyunca yeşildir. Aromatik bir tür olması nedeniyle geniş bir kullanım alanına sahiptir. Olgun ağaçların gövdelerindeki kabuk, çeşitli şekillerde oluklaşmaktadır.
Dağılımı
Çam ağaçları, kuzey yarımkürenin tüm bölgelerinde görülebilmektedir. Bunun yanı sıra okyanus adalarında ve güneydoğu Asya’da Ekvator’un güney ucuna kadar yayılmıştır. Güney yarımkürede daha çok süs ve kereste ağacı olarak kullanılmaktadır.
Birçok çam çeşidi, yangına karşı özel bir evrimsel mekanizmaya sahiptir. Yangınların tekrar tekrar ortaya çıkması, çamların daha baskın bir şekilde yayılmasını sağlamıştır. Kapalı kozaklar yangına karşı tohumları korumakta, yüksek ısı sonucunda açılarak yayılmaktadır. (serotinöz kozalak) Bu da yangın sonrasında bu ağaçların daha baskın bir şekilde yeniden çıkmasını sağlar. Bu türün birçok üyesi kuraklığa karşı son derece dayanıklıdır. Çam, birçok ormanda hâkim türdür.
Özellikleri
Pinus; neredeyse tüm dünya üzerinde yayılmış, en geniş kapsamlı türlerden biridir. Bu ağaçların 180’den fazla türü olduğu bilinmektedir. Özellikle karaçam, kızılçam ve sarıçam Türkiye’de çok yaygın olarak bulunmaktadır. Oldukça dayanıklı olan çam ağaçları, farklı mevsim koşullarına adapte olabilmektedir. Yaprakları dökmemesi nedeniyle birçok yerde karşınıza çıkabilecek bir türdür. Uzun ömürlü olması nedeniyle de bahçıvanlar tarafından çok sevilmektedir. Bazı türlerinin uygun ortamlarda 1000 yıla kadar yaşadığı bilinmektedir. Kimi türleri ise 100 ila 200 yıllık bir yaşam süresine sahiptir.
Birçok endüstriyel alanda kullanıma sahip olan ağaç türlerinden biridir.
Kullanımı
Çamların en önemli kullanım ürünlerinden biri kozalaklardır. Bu kozalaklar hem yakacak olarak hem de süs eşyası olarak dünyanın birçok noktasında kullanılmaktadır. Aynı zamanda pinus türleri kereste açısından da yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Bu ağaçların reçinesinden de faydalanılmaktadır. Özellikle çam sakızı, bu ağaçlardan elde edilerek kullanılmaktadır. Astım ve öksürüğe iyi geldiği bilinen bu türler aynı zamanda parfüm yapımında da kullanılmaktadır. Çamlar, kokusu güzel olan ağaçlar arasında yer almaktadır.
Çam ağaçları aynı zamanda şehirlerde oluşan tozların büyük bir bölümünü emme kapasitesine sahiptir. Bir hektarlık çam ağacı, bir yıl içerisinde 30 ila 40 ton aralığında tozu emebilir. Ortalama olarak ifade etmek gerekirse 1 tek çam ağacı, bir yıl içinde 100 kilo toz emer. Bunun yanı sıra aynı oranda da oksijen üretimi sağlar. Yılbaşı ağacı olarak kullanılan ağaçlarda pinus türüdür. Genel olarak yılbaşı zamanında aynı aileden olan göknar ve çam ağacı bu dönemde süslenerek kullanılır.
Kozalak
Çamları diğer ağaçlardan ayıran önemli özelliklerden biri de kozalaklarıdır. Bu kozalaklar insanlar tarafından farklı amaçla kullanılmasının yanı sıra, türün devamı için de oldukça önemlidir.
Çam kozalakları dişi ve erkek olarak ikiye ayrılmaktadır. Dişi kozalaklar ağacımsı ve büyük bir yapıya sahiptir. Erkek kozalaklar kısa zaman aralığında çıkarak biterler. Erkek kozalaklar polen dökerler ve daha küçük boyutlara sahiptir. 1 ila 5 santim uzunluğunda olan erkek kozalaklar polenlerini döktükten sonra düşerler. Dişi kozalaklar ise tozlaşmanın ardından türüne bağlı olarak 1,5 ila 3 yıl olgunlaşır. Gerçek anlamda döllenme, polenler alındıktan sonra bir yıl kadar ertelenir. Bu kozalaklar içeriğinde tohum bulunan çok sayıda pullara sahiptir. Tohumlar genel olarak rüzgârlarla dağılırlar. Ancak bazılarının kuşlar sayesinde dağıldığı da bilinmektedir. Dişi kozalaklar olgunluğa eriştiklerinde, tohumlarını serbest bırakmak için açılırlar.
Beyaz kabuklu çam gibi bazı türlerde tohumlar, kuşların kozalakları açmasıyla ortaya çıkar ve dağılma işlemi bu şekilde gerçekleşir. Kimi türlerde ise çevresel bir işaret olmaksızın kozalaklar açılmamaktadır. Orman yangını bu anlamda verilebilecek en yaygın örnektir. Sıcaklık kozalağın açılmasını sağlar. Yangın sonrasında tohumlar etrafa saçılır ve yeniden çimlenmenin başlaması sağlanır.
Ekoloji
Çam türlerinin büyük bir kısmı asitli topraklarda çok iyi biçimde gelişmektedir. Bazı türleri ise kireçli toprakta daha iyi gelişim sergileyebilmektedir. İyi bir toprak drenajının olduğu yerlerde daha rahat biçimde büyürler. Ancak kır çamı gibi bazı türler yetersiz drenajı bulunan ıslak toprakları tolere edebilmektedir.
Psikopos çamı gibi bazı türler yenilenmek için ateşe ihtiyaç duymaktadır. Yangın söndürme rejimleri dolayısıyla bu türlerin nüfusunun azaldığı bilinmektedir.
Kimi çam türleri, aşırı iklim koşullarına dahi adapte olabilmiştir. Sibirya cüce çamı, beyaz kabuklu çam ve dağ çamı gibi türler, aşırı iklim koşullarında son derece rahat biçimde gelişebilir. Bunun yanı sıra ülkemizde de yaygın olarak bulunan kızılçam ve bozcam gibi türler yarı çöl iklimlerinde iyi biçimde büyüyebilmektedir.
