Fesleğen, lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasının üyesi olan Ocimum basilicum türüdür. Bu türle ilgili olarak en ilginç bilgilerden biri de fesleğen ve reyhanın aynı tür olmasıdır. İkisi arasındaki temel farklılık ise aynı türün farklı varyeteleri olmasıdır. Ülkemizde genel olarak fesleğen adı kullanılır. Bazı yörelerde ise yalnızca reyhan adının kullanıldığını görebilirsiniz. Anavatanı Hindistan olan bu bitki 2500 yıldan beridir Akdeniz çevresinde şifa amacıyla yetiştirilmiştir.
Morfolojik Özellikleri ve Türleri
Fesleğen, farklı türleri ve çeşitleri bulunan bir bitki türüdür. En yaygın kullanılan türlerden bazıları tatlı fesleğen (Ocimum basilicum var. genovese), mor fesleğen (Ocimum basilicum var. purpurascens) ve limon fesleğen (Ocimum basilicum var. citriodorum) şeklindedir. Fesleğen bitkisi genellikle ortalama 30 ila 60 cm yüksekliğe sahip olup, yeşil veya mor renkte yaprakları vardır. Yaprakların şekli ve boyutu türler arasında değişiklik gösterir. Fesleğen bitkisinin en belirgin özelliklerinden biri güçlü ve hoş kokusudur. Yapraklarını oval şekilli ve kenarları düzensiz olan fesleğen bitkisinin kokusu, genellikle nane ve biberiye ile karşılaştırılır. Aynı zamanda yaprakları hafifçe acımsı ve tatlı bir tada sahiptir.
Fesleğen Bitkisi Özellikleri
Fesleğen tek yıllık, otsu bir bitkidir. Küçük bir çalı biçimde gelişmektedir. Ömürleri genel olarak ilkbahar ayından kışa kadardır. Fesleğen denen benzer kokulu bazı uzun ömürlü bitkiler de vardır. Ancak bunlar Ocimum cinsinin farklı türleri ya da hibritleridir.
Fesleğen bitkisinin dallanma özelliğine, yapraklarının boyutlarına ve rengine, aromasına ve çiçeklerine bağlı olarak çeşitli kültivarları vardır. Bu kültivarların tamamı kısa ömürlü yani mevsimliktir.
Fesleğen bitkisinin yaprakları, boyları ve renkleri değişkenlik gösterebilir. Tamamen yeşil çeşitlerin yanı sıra mor ile karışık yeşil, sadece mor renge sahip olan ve siyaha yakın koyu mor tonlarda fesleğenler bulmak mümkündür. Fesleğen çiçeği rengi ise bazı çeşitlerinde beyaz bazılarında ise pembe ve açık mor arası tonlarda olabilir. Fesleğenin yaprakları da türüne göre değişiklik gösterebilir. Bu yapraklar uzun ve oval, düz, dalgalı, kıvırcık, yaprak kenarları ise düz ya da az tırtıklı olabilir.
Fesleğen Çeşitleri
Fesleğen bitkisinin dış görünümleri ve aromaları açısından değerlendirildiğinde birçok farklı çeşide sahiptir. Bu açıdan tüm çeşitleri belirlemek ve her birini isimlendirmek neredeyse mümkün değildir. Bazı öne çıkan kültivarları bulunmaktadır. Bununla birlikte fesleğen bitkisi çeşitlerinde esas önemli farklılık aromalarıdır.
Tarçın fesleğen, opal fesleğen, baharatlı çalı fesleğen, Tayland fesleğeni, Ceneviz fesleğeni ve limon fesleğen en çok bilinen ve tercih edilen çeşitler arasında yer alır.
Tarçın fesleğen, mikro fesleğen olarak da bilinir ve büyümeden hasat edilir. Baharatlı çalı fesleğen ise yaprakları gövdeden ayrılmadan kullanılan türlerden biridir. Opal fesleğen koyu mor renklere sahiptir. Genelde kokteyller ve şurup için kullanılır. Tayland fesleğen ise birçok farklı alt türe sahiptir. Bu bitki ısıtıldığında dahi tadını kaybetmez ve anasonlu bir aromaya sahiptir. Ceneviz fesleğen sos için yaygın olarak kullanılan türdür. Limon fesleğen ise ekşi bir tada sahiptir.
Görüldüğü gibi fesleğen çeşitlerinde fiziksel özellikler önemli konulardan biri olmakla birlikte aroma son derece belirleyicidir.
Fesleğen ve Reyhan Arasındaki Farklar
Fesleğen ve reyhan arasındaki fark görüşten anlaşılamamaktadır. Temel farkları aromaları ve kokularındadır. Örnek vermek gerekirse, mor yapraklı ya da mini yapraklı çeşitler hem reyhanda hem de fesleğende görülebilir.
Fesleğen
Fesleğenin yemeklere reyhan kadar kalıcı bir etki bırakmaz. Bu sebeple yemek piştikten sonra fesleğen üzerine konmaktadır. Bu bitkinin yapraklarının aroması tatlı gibidir ve iştah açıcı özellik taşır. İtalya'da makarna üzerine sık sık kullanılmaktadır. Makarnada hamur kokusu riskini önlediği için çokça tercih edilmektedir. İtalya'da bu bitkinin ‘Genovese' isimli bir kültivarı kullanılır. Genevose, yaprakları düz yeşil olan, çiçek çanak yaprakları bulunan ve çiçekleri beyaz renkli bir çeşittir. Boyları ise bir metreye kadar uzatabilmektedir. Benzer aromaya sahip birçok kültivarı bulunmaktadır.
Reyhan
Reyhanın temel farklı, yapraklarının tadının biraz daha acımsı ve kesin olmasıdır. Kokusu tek başına iştah açıcı değildir. Bununla birlikte dolmalarda yaygın biçimde kullanılır. Reyhan, fesleğenin aksine makarnalarda kullanılmamaktadır. Reyhan çeşitlerinin de yaprak rengi, şekli ve boyu değişiklik gösterir. Çiçekleri genel olarak açık mor ve pembe tonlarındadır. Kimi zaman beyaz çiçekli çeşitleriyle de karşılaşabilirsiniz. Çiçekleri taşıyan sapları ise kimi zaman mor renktedir.
Hava sıcaklığına bağlı olarak fesleğen daha yoğun bir kokuya sahipken, reyhan daha keskin bir kokuya sahip olabilir.
Fesleğen Nasıl Yetiştirilir? Fesleğen Bakımı
Fesleğen bakımı evde saksıda yapılabilir. Ancak ortamın mutlaka rüzgarlı olması gerekir. Güneşi çok seven bitkilerden biridir. Aromasının kalitesi ve kokusunun güzelliği sıcaklığa bağlıdır. Eterince sıcak bir ortam sağlandığında çok daha yoğun bir aromaya ve kokuya sahip olurlar. Ancak eğer görsellik açısından yetiştiriyorsanız öğle saatlerinde yakıcı güneşten korumanız gerekir. Yarı gölge alanlara da uyum sağlayabilen fesleğen bitkisine balkonda ya da cam önünde bakabilirsiniz. Bunun temel nedeni rüzgar olmadan kısa sürede çürümeleridir. Evde devamlı olarak açık bir pencerenin yanında da bu bitkiye bakabilirsiniz.
Toprak
Fesleğen birçok toprak tipinde yetişebilen bir bitkidir. Ancak orta ve üst düzeyde verimli bir toprak kullanmanız daha faydalı olacaktır. Bu sayede güçlü ve rahat bir şekilde gelişirler. Toprak seçiminden ziyade açık hava ve uzun süreler boyunca doğrudan güneş ışığı aldığından emin olmalısınız.
Sulama
Fesleğen bitkileri genel olarak sık sulanmaktan rahatsız olmazlar. Güneşin altında kaldıkları için toprakları hızlı bir şekilde kurur. Toprağı kuruduğunda da sulama yapabilirsiniz. Sulama periyodu konusunda aşırı hassas olmanıza gerek yoktur. Yalnız toprağın tamamen kupkuru kalmasına izin vermemelisiniz. Su sıkıntısı çekmesi gelişimini sekteye uğrayacaktır. Yapraklarının hiçbir zaman pörsümediğinden emin olmalısınız. Toprak biraz kuruduğunda beklemeden sulama yapabilirsiniz. Bu sayede kısa bir süre içerisinde tohuma da kaçacaktır.
Gübreleme
Fesleğen bitkisini verimsiz ve aşırı kumlu bir toprakta yetiştirmeniz oldukça güç olacaktır. Her ne kadar toprak seçmiyor olsa da daha iyi ürün almak için gübreleme yapmanız gerekir. Bunun için toprağa bitkisel çürüntü karıştırmanız yeterli olacaktır. Eğer toprağınız zaten verimliyse buna da gerek yoktur.
Budama
Fesleğen bitkinizi gençleştirmek ve tohuma kaçmasını geciktirmek için budama yapabilirsiniz. Top fesleğenlerde budamaya gerek yoktur. Ancak yan dalları budayarak çelikleme yöntemiyle yeni fesleğenler üretebilirsiniz. Bu sayede ana fesleğen tohuma kaçtığında hala genç ve taze fesleğenlere sahip olabilirsiniz.
Büyük fesleğen bitkilerini kendi haline bırakırsanız, bir süre sonra her bir parçası tomurcuklanacak ve tohuma kaçacaktır. Her dalda 6 ila 8 tane yaprak geliştikten sonra tepelerini koparabilirsiniz. Bunun yanı sıra yemeklerinizde kullanmak için daha alttan da kesim yapabilirsiniz. Bu sayede havalar soğuyana kadar yemeklerinizde taze fesleğen kullanabileceğiniz taze yapraklar gelecektir.
Fesleğen Nasıl Çoğaltılır?
Fesleğen çoğaltma işlemi genel olarak tohumla yapılır. Bunun temel sebebi kışa dayanıklı olmadıklarından, her yıl yeniden büyüme ihtiyaçlarıdır. Fesleğen tohumu ile çoğaltma işlemi bu açıdan oldukça idealdir. Bununla birlikte çelikle de bitkinizi kolaylıkla çoğaltabilirsiniz. Eğer havadar, sıcak ve doğrudan güneş sağlayabileceğiniz bir alanınız varsa sonbaharda çelikle çoğaltma yöntemini de tercih edebilirsiniz. Tohum vermeyen ve tohumları kısır olan melez fesleğenleri çelikle çoğaltmak gerekir. Fakat bunun için kış aylarında hayatta kalacakları bir ortam yaratılması gerektiğini unutmamalısınız.
Tohumla Çoğaltma
Fesleğen bitkisi genel olarak yaz ortasından başlayacak küçük çiçekler verirler. Bitkiniz fazlaca dallanıp budaklandığı gibi aynı zamanda bolca da çiçek verir. Üstelik sonbahar aylarına kadar tekrar tekrar çiçek açabilir. Bu çiçeklerden oluşan tohumlarla fesleğen bitkinizi çoğaltabilirsiniz.
Fesleğen Tohumu Ne Zaman Ekilir?
Fesleğen tohumu bitki çiçek açtıktan kısa bir süre sonra ortaya çıkar. Bu tohumları alarak bahar ayına kadar saklamanız gerekir. Eğer bahçe gibi bir ortamda ekiyorsanız, bulundukları yerde toprağa karıştırmanız da yeterli olacaktır. Bahar ayında tohumlar çimlenecek ve büyüyecektir.
Tohumları sakladıysanız, bulunduğunuz iklime bağlı olarak ilkbahar ayındaki serinlikler geçtikten sonra ekebilirsiniz. Eğer tohumlarınız hemen çimlenmezse panik yapmanıza gerek yoktur. Havaların biraz daha ısınmasını bekleyebilirsiniz. Eğer aceleniz varsa güneşli bir pencerenin önünde daha hızlı çimlenme sağlayabilirsiniz. Fesleğen tohumu çimlendikten sonra bol bol rüzgara ihtiyaç duyar.
Çelikle Çoğaltma
Çelikle çoğaltma işlemini ilkbahar mevsiminin ortasından yaz mevsiminin sonuna kadar yapabilirsiniz. Çelikle çoğaltma işlemi oldukça basittir. Dilediğiniz herhangi bir dalı kestikten sonra toprağa ekmeniz gerekir. Toprağın altında kalan kısmının yapraksız olması gerekir. Eğer yapraklı bir dalsa, yaprakları diplerinden kesebilirsiniz. Fakat bu işlemi yaparken son derece özenli davranmanız ve dikkatli olmanız gerekir. Fesleğen bitkisi dalları oldukça hassastır. Bu işlemde ince bir makas kullanmalısınız. Koparmak dallara zarar verecektir.
Fesleğen bitkisini çelikle çoğaltmak için köklendirme toprağı kullanmamanız gerekir. Gerçek toprak çok daha iyi olacaktır. Hazır satılan köklendirme toprakları genç dalları çürütür. Bunun yerine perlitli kumlu bir toprak karışımı hazırlamanız daha iyi olacaktır.
Çeliği toprağa dikten sonra sulamalısınız. Genç çelikler ilk günlerde pörsümüş bir görüntü sergileyebilir. Buna aldırış etmeden bakımınıza devam etmelisiniz. Sabah ve akşam güneşini doğrudan almasında herhangi bir sakınca yoktur. Ancak öğle saatlerindeki kavurucu güneş köksüz olan çelikleri kurutabilir. Doğru bir bakım yaptığınızda 10 günlük sürenin sonunda çimlenme yaşanacaktır.
Fesleğen Bitkisi Hastalıkları ve Zararlıları
Fesleğen bitkisine haşereler pek fazla dadanmamaktadır. Bununla birlikte yabani bir ot fesleğen dallarının arasına gizlenerek yaşamaktadır. Bu yabani ot pek zararlı değildir ve sık görülen bir sorundur. Bununla birlikte çok fazla artmaları bitkinize zarar verebilir. Gördüğünüzde fesleğen bitkinizden ayıklamanız faydalı olacaktır.
Fesleğen bitkisinde bazı mantar hastalıkları görülebilir. Bu mantar hastalıkları havadar ve güneşli olmayan yerlerde ortaya çıkar. Bunun yanı sıra kök çürümeleri, hazır poşet topraklar yüzünden ortaya çıkan yaygın sorunlardan biridir. Eğer bahçenizde kök çürümesi yaşanıyorsa, fesleğen dikmek için bu alanı bir daha kullanmamalısınız.
Sık Sorulan Sorular
Özellikle yemeklerde taze fesleğen tüketme arzusu nedeniyle birçok kişi evde fesleğen yetiştirmek ister. Bunun yanı sıra kimi zaman süs bitkisi olarak da yetiştirildiğini görebilirsiniz. Bakımının son derece kolay olması nedeniyle, bitki bakımına yeni başlayanları da heveslendirecek türden bir bitkidir.
Reyhan ve Fesleğen Aynı Mı?
Reyhan ve fesleğen esasta aynı bitki türüdür. Aralarındaki fark, değişik kültivar olmalarından kaynaklanır. Görünüş açısından bu ikisini ayırt etmek mümkün değildir. İkisini birbirinden ayıran şey aromalarıdır. Fesleğen daha tatlı bir aromaya sahipken, reyhan daha keskin ve acımsıdır.
Fesleğen Ne Zaman Ekilir?
Fesleğen bitkisi tek yıllık bir ot olduğundan dolayı her yıl yeniden ve yeniden dikilir. Fesleğen tohumu ekimi için en uygun zaman ise ilkbahar aylarında serinliğin geride kaldığı günlerdir. Bu zaman iklime göre çeşitlilik gösterecektir.
Fesleğen Çiçek Açar Mı?
Fesleğen bitkinin çok hoş ve küçük çiçekleri vardır. Bu çiçekler genel olarak yazın ortasından sonra ortaya çıkarlar. Birçok türünde çiçekler beyaz renklere sahiptir. Bazı türlerde ise pembe ve açık mor renkte çiçekler görebilirsiniz.
