Yüzyılın başlarında orkide, evlerde pek göremeyeceğiniz, nadir bir bitkiydi. Son 20 yılda ise bu orkide bitki severlerin vazgeçilmezlerinden biri haline geldi. Daha erişebilir hale gelen bitki, birçok bitki severin evine de girdi. Renkli ve hoş kokularıyla ilgi toplayan bu bitkinin botanik adı orchidaceae olarak geçer. Orkide ya da salepgiller, asparagales takımına ait bir familya olarak karşımıza çıkar. Bu familya dünyanın her tarafına dağılmış yaklaşık 763 cinsi ve 28 bin türü ifade eder. Bu familya, tohum bitkilerinin yaklaşık olarak yüzde 6’sı ile 11’ini kapsar. Bu bitkinin büyük bir çoğunluğu tropik iklimden yayılmıştır. Tropik iklimde yaşayan türlerin çoğu ise epifittir. Türkiye’de ise 24 cins ve 60’tan fazla orkide türü bulunmaktadır. Çamçiçeği, kurbağasalebi, bindallıçiçeği, asalaksalep, arısalebi, incisabalebi, sümbülsalebi, balkaymaksablebi Türkiye’de bulunan orkide cinslerden bazılarıdır.

Orkide Seçimi

Eğer bir çiçekçiden orkide satın alacaksanız, sağlıklı görünen bir bitki seçmeniz gerekir. Bu bitkiler genellikle yosunla dolu plastik bir kap içinde satılır. Bu ortam çiçeği büyütmek için uygun değildir. Eğer sağlıklı bir bitki yetiştirmek istiyorsanız, eve gelir gelmez saksıyı değiştirmeniz gerekir. Bu bitkinin kökleri, etrafta dolaşan havaya ihtiyaç duyarlar. Kökler hava almazsa, taç yapraklarını düşürmeye ve solmaya başlarlar.

Orkide Saksısı Nasıl Olmalı?

Orkidenin köklerinin ışık alması gerekir. Bu sebeple saksı, şeffaf renkte seçilmelidir. Şeffaf saksıda büyüyen bitkiler daha çok çiçek sapı verir ve daha hızlı gelişim gösterir. Saksının büyüklüğü ise, bitkinin büyüklüğüne bağlıdır. Eğer bitkinin yaprakları büyüdüyse ve kabına sığmıyorsa daha büyük bir saksıya geçme vakti gelmiştir.

Bunların yanı sıra orkideler için özel toprak asma saksılar vardır. Bu saksılar köklerin hava almasını sağlamak için deliklere sahiptir. Kumaş malzemelerden yapılan saksılarda kullanılabilir. Bu hem drenaj sağlayacak hem de hava akışını arttıracaktır.

Orkide Saksı Değişimi Nasıl Yapılır?

Eğer bitkiyi satın aldığınızda zaten çiçek açıyorsa, yapraklarını dökmesini beklemeniz gerekir. Bitki çiçek açarken saksı değişimi yapmak, orkide üzerinde strese neden olur. Bu stres yapraklarını dökerek uyku moduna girmesine neden olacaktır.

Çiçeklenme bittikten sonra, keskin bir makas ile çiçek başının 3-4 santimetre altından kesim yapılmalıdır. Sapın 45 derecelik bir açıyla kesilmesi gerekir.

Bu bitkilerin yerlerine alışması oldukça önemlidir. Orkideler ancak yerlerini sevdikten sonra verimli olarak çiçek açmaya başlar. Bu sebeple saksı değişiminin sıklıkla yapılmaması gerekir. Buna karşın yanlış toprak seçimi, yanlış gübreleme, köklerin çürümesi, geniş saksı, şeffaf olmayan saksı seçimi gibi hatalar yapıldığında saksı değişimi yapılabilir.

Saksı değiştirmeye karar verdikten sonra çiçeklerin tamamen bittiğinden emin olmak gerekir. Saksı değişiminden iki, üç gün kadar önce bitki her zamankinden bol şekilde sulanmalıdır. Bu hem bitkinin saksıdan çıkmasını kolaylaştırır hem de köklerin daha güçlü kılmasını sağlar. Bu sayede yeni saksıya uyum süreci de hızlanacaktır.

Saksı değişimi yapılacağı zaman, saksı ters bir şekilde tutularak bitki bu şekilde çıkarılmalıdır. Saksıdan çıkardıktan sonra köklerde kalan toprak ve gübre kalıntıları olabildiğince temizlenmeye çalışılmalıdır. Yeni saksıya alınacak olan bitkinin zarar görmüş ve çürümüş kökleri kesilmelidir. Bu işlem sırasında sağlam köklere zarar vermemek adına azami dikkat gösterilmelidir. Ardından bitki saksının tam ortasına yerleştirilmeli, kenarlara ise özel karışım olan toprağı yerleştirilmelidir. Uygun gün ışığı ve sulama şartları sağlandığında bitkiniz yeni saksısında mutlu olacaktır.

Orkide Toprağı Nasıl Olmalı?

Bu bitkiler standart saksı toprağı olan torfa ya da herhangi bir toprağa dikilmemelidir. Bu tip bir toprak köklerin etrafındaki hava akışını azaltacaktır. Orkidelerin köklerinin havaya ihtiyacı vardır. Toprakta yoğun malzeme olması bu hava akışını sınırlar.

Orkidenin dikilmesi gereken karışım; ince, orta veya kaba köknar kabuğu parçaları gibi hafif malzemeler içerir. Turba, perlit, sfagnum yosunu gibi malzemeler de bu karışma eklenebilir.

Orkide Bakımı

Saksı ve toprak seçimi yapıldıktan sonra, bitkinin yer seçimi, çiçeklenme dönemi ve dinlenme döneminde bakım yapma zamanı gelmiştir. Peki, bu bakımlar nasıl yapılacak? Orkidenin ışık, su, gübre ihtiyacı ne kadar? Bunları bilmek sağlıklı bir orkide yetiştirmek için önemlidir.

Orkideler, düşük ışık koşullarında bile kolayca büyüyecektir. Ancak bu durum bitkinin çiçek üretmesine engel olur. Yetersiz aydınlatma, bu bitkilerde çiçek açmaya engel olan ve çiçek dökmesinin başlıca sebebidir.

Bu bitkiler için, parlak ve dolaylı ışık alan bir yer idealdir. Doğrudan güneş ışığının altında olmaları, yaprakları ve çiçekleri yakabilir. Güneye bakan bir pencere önü, orkidenin gelişmesi için ideal ortam yaratacaktır.

Bu bitkinin aydınlatma koşullarından hoşlanıp hoşlanmadığı yaprakların renginden anlaşılmaktadır. İdeal koşullar altında bitkinin parlak yeşil yaprakları vardır. Yapraklar kararmaya başlamışsa, bitkinin sağlıksız olduğunu ve daha fazla ışığa ihtiyacı olduğunu gösterir.

Bunlarla birlikte fazla ışık da bitkiniz için iyi değildir. Fazla aydınlatma olduğu durumlarda yapraklar normal sıcaklığın üzerinde sıcaklık hisseder. Bu durumda bitkinin, dolaylı güneş ışığı alan bir yere taşınması gerekir.

Orkidenin Hava İhtiyacı

Bu bitki, köklerin etrafında dolaşan bol miktarda temiz havaya ihtiyaç duyar. Bitkinin açık bir pencere yanında ya da balkonda olması, ihtiyaç duyduğu tüm havayı almasını sağlar. Özellikle büyüme ve çiçeklenme mevsimi boyunca hava akımı ihtiyacı önemlidir.

Orkide, köklerinin etrafında dolaşan hafif esintileri sever. Düzenli hava hareketleri köklerde ve yapraklarda hastalık gelişme olasılığını da düşürecektir. Köklere gerekli hava akışı sağlanamayan durumlarda çiçekler düşecek ya da hiç açmayacaktır.

Orkidenin Su İhtiyacı

Bu bitkilerde erken ölümlerin ve çiçek açmamasının başlıca sebebi yanlış yapılan sulamalardır. İki sulama arasında saksı alt tabakasının tamamen kurumasının beklenmesi gerekir. Orkidenin aşırı sulanması ve sulamalar arasında toprağın kurumasına izin verilmemesi kök çürüklüğüne yol açar.

Kök çürümesi, bitkiyi hızla öldüren hastalıklardan biridir. Köklerin besinleri emmesini engeller ya da besin emme yeteneğini azaltır. Bu bitki buz küpleriyle sulanabilir. Toprağın üzerine buz küpleri bırakmak yavaş yavaş sulama için sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Fakat uzun süreler bu yöntem uygulamaya devam edildiği takdirde buzdan gelen soğuk su bitkinin ölmesine neden olacaktır. Bu uygulamaya sürekli olarak devam edilmemelidir.

Bitkinin su ihtiyacı köklerine bakıldığı zaman anlaşılmaktadır. Kökler dolgun görünüyorsa, bitkiniz sağlıklıdır. Bununla birlikte köklerin parlak yeşil bir renge sahip olması gerekir. İnce ve gri kökleri varsa bu, suya ihtiyacı olduğunun göstergesidir.

Eğer kökler kahverengi ve solmuş görünüyorsa, bu durum kök çürüklüğüne işarettir. Böyle zamanlarda sulama bırakılmalı ve toprağın tamamen kuruması beklenmelidir.

Bu bitkiler, yaz sıcaklarında haftada iki kez, kış soğuklarında ise haftada bir kez ılık suyla sulanmalıdır. Drenaj deliklerinden su boşalmaya başlayana kadar su verilebilir. Bu aynı zamanda topraktaki tuzların giderilmesine yardımcı olacaktır.

Orkidenin Gübre İhtiyacı

Orkidenin büyüme ve çiçeklenme döneminde iki haftada bir kez gübreleme yapılabilir. Kışın uyku döneminde ise ayda bir kez gübrelemek yeterli olacaktır.

Büyüme mevsiminde iyi bir sonuç almak için 20-20-20 sıvı gübre kullanımı ideal olacaktır. Dinlenme döneminde ise önerilen ölçünün yarısında 30-10-10 sıvı gübre kullanılabilir.

Orkidenin Uyku Dönemi

Birçok kişi, orkidenin taç yaprakları döküldüğünde ve tomurcuklar çiçek açmayı bitirdiğinde, bitkinin öldüğünü düşünür. Bu yapılan büyük bir hatadır. Bu bitkiler, kış döneminde dinlenme ihtiyacı hisseder. Bu dönemlerde bitkinin dinlenmesine izin verilmelidir. Bu sayede bitkiniz yıllarca büyümeye devam eder.

Kış aylarında evlerde nemin azalacağı ve havanın kuruyacağı unutulmamalıdır. Bu sebeple orkideniz için nem makinesi alarak kışın her gün on beş dakika bu makineyi çalıştırabilirsiniz. Bunun yanı sıra bu bitkiyi mutfağa yerleştirebilirsiniz. Mutfak oldukça nemli bir ortamdır. Nem ve ışık seven bitkiler mutfakta cam kenarına yerleştirilebilir.

Kış aylarında da bitkinizin sulanması çok önemlidir. Aşırı sulamanın bitkiyi öldüreceği unutulmamalıdır. Özellikle kış aylarında bitkiniz daha az su isteyecektir. Bitkiler genellikle susuzluk yüzünden değil, aşırı sulama sebebiyle ölürler. Kış aylarında bitkinin köklerinde kuruma fark ederseniz, ek nem vermek gerekir. Bu nedenle sulama rutini değiştirilebilir.

Bitkileri kış aylarında ısıtıcıların üzerlerine ya da yakınlarında koymak iyi bir fikir değildir. Sıcaklıklarda yaşanan ani değişimler bitkinizin ölmesine yol açabilir. Bu dönemde sarı yapraklar görürseniz, bunun iki ihtimali olabilir. Ya bitkiniz yeterince güneş ışığı alamıyordur ya da yakıcı derecede güneş ışığı alıyordur.

Kış aylarında günler çok daha kısadır. Dolayısıyla daha az güneşlidir. Bu sebeple bitkinizin yerini değiştirmeniz gerekebilir. Bitkinin bol miktarda doğal ışık alacağı bir yer bulmak ideal olacaktır.  Doğru bakım yapıldığı sürece kış şartları bitkiniz için sorun yaratmayacaktır.

Orkideler Nasıl Çoğaltılır?

Bu yöntemde, bitkiden alınan ve çelik adı verilen gövde, yaprak veya kök ile yeni bir bitki oluşturulur. Bu tekniğin kullanılabilmesi için bitkinizin yeterince büyümüş olması ve farklı noktalardan sürgünler vermesi gerekir. Çelikle çoğaltma tekniğinde şu adımlar izlenir;

Çelikle Çoğaltma Yöntemi

• Çiçekler döküldükten sonra yeşil yapraklara sahip bir dal, en alttan 3 boğumun birkaç santimetre üzerinden kesilir. Bu eksim keskin ve temiz bir bıçakla yapılmalıdır. Budama zamanı alınan çeliklerle de çoğaltma işlemi yapılabilir.
• Kesilen yere tarçın veya bahçe sülfürü tozu sürülerek çürümesi önlenebilir.
• Sapın altındaki yapraklar sağlıksız görünüyorsa, temizlenmelidir.
• Orkide, tam gölge bir alanda tutulmalıdır. Işık alan ortamlarda çiçek sapından yeni yavrular oluşmayacaktır.
• Bitki çiçek açmak için yeni filizler verecektir. Çiçek sapında fide oluştuğunda tekrar eski yerine alınabilir.

Ayırma ile Çoğaltma Yöntemi

Orkide, nadiren kökünden yavru verir. Yavru yeterince köklenmiş ve iki yapraklı olmuşsa bu durumda ayırma tekniği kullanılabilir. Bu tekniği kullanırken şu adımlar izlenmelidir;

• Orkidenin köklerine zarar vermeden saksıdan çıkarılmalı ve topraktan arındırdıktan sonra yavrular dikkatlice ayrılmalıdır.
• Yavru orkideler yeni saksılara dikilmeli, kendine gelene kadar çubuk yardımıyla dik durması sağlanmalıdır.

Kökten yavru verme nadir görülür ancak yeni yaprak çıkarma aşamasında orta kısım bozulursa, kökten birden fazla yavru oluşturur. Buna karşın, yavru oluşturması için merkez yapraklar tahrip edilmemelidir. Bu bitkinizi tamamen öldürebilir.

Bu tekniğin kullanılması için doğru zaman beklenmelidir. Bu bitkiler gelişme dönemlerinde çiçek açtıktan sonra kök sürgünleri verir. Bu sürgünlerin üzerinde yeni yapraklar oluşacaktır. Eğer bitkiniz yeterince gelişmişse ve farklı bazı noktalardan kök sürgünü vermişse, ayırarak çoğaltma tekniği kullanılabilir.

Keiki ile Çoğaltma Yöntemi

Bitkinin uç kısımlarında oluşan bebek orkidelere keiki adı verilmektedir. Ana gövdeye bağlı olmalarına karşın kök veren bu orkideleri ayırarak çoğaltmak mümkündür. Keikileri ayırarak çoğaltma tekniği için şu adımlar izlenmelidir;

• Bu yöntemin kullanılması için keikilerin yeterince olgunlaşması gerekir. Yeterince olgunlaşan keikilerde köklerin en az 3 santimetre olması ve en az 2 yaprak bulunması gerekir.
• Keikiler ayrılmadan 24 saat önce bitki kökleri beslenmeli ve sulanmalıdır.
• Keikilerin kesilmesinde steril bir bıçak kullanılmalıdır.
• Keikiler orkide toprağı dolu bir saksıya dikilmeli, çubukla desteklenmeli ve ilk suyu hemen verilmelidir.

Orkidelerin çoğaltılması için bu üç yöntem de kullanılabilir. Üç yöntemde de yavrular alınırken dikkat edilmeli, ana bitkiye zarar verilmemelidir.

Orkide Budaması Nasıl Yapılır?

Orkide çok yıllık bir bitkidir ve yıllar boyunca çiçek vermeye devam edebilir. İyi bakılmış, şartları ve ortamı güzel olan bir bitki, yılda iki hatta üç kez bile çiçek verebilir. Bununla birlikte bu bitkinin budanması, çiçek vermeye devam etmesi için önemlidir.

Bitki çiçeklerini döktükten sonra bir süre beklenmelidir. Bitkinin saplarının rengi koyulaşmaya başladıktan sonra, ilk olarak genelde orkidenin desteklenmesi için yerleştirilen çubuk çıkarılmalıdır. Bitkinin sapında yer alan boğum yerleri incelenmeli ve bulunmalıdır. Farklı bir renge sahip ince çizgiler dikkatinizi çekecektir. Dipten başlayarak bu boğumlar sayılmalıdır. Aşağıdan yukarıya sayıldığında üçüncü boğum bulunmalıdır. Bu üçüncü boğumun birkaç santimetre üzerinden keskin bir makasla sapın üst kısmı tamamen kesilmelidir.

Doğru sulama ve doğru aydınlatma şartları sayesinde, saplar yeniden uzamaya başlayacak ve yine çiçek açacaktır.

Orkidenin Zararlıları ve Hastalıkları

Orkideler genellikle hastalığa yakalanmazlar ve zararlıları pek yoktur. Buna karşın evinde bu bitkiyi bakmak isteyenlerin ilkbahar ve yaz aylarında dikkatli olmaları gerekir. Özellikle bu dönemlerde bazı zararlılar ve yanlış bakıma da bağlı olarak bazı hastalıklar oluşabilir. Bitkinize bulaşabilecek zararlılar şu şekildedir;

• Yaprak bitleri: bu zararlılar bitki üzerine yapışkan ve şeffaf damlacıklar bırakırlar.
• Unlu bitler: Bu zararlılar, bitkinin taç yapraklarına ve çiçek başlarına bulaşırlar. Buralarda beyaz ve pamuk görünümlü bitleri görmek mümkündür.
• Çiçek tripsi: Bu böcekler, bitkinin yaprakları üzerinde uzun çizgi şeklinde görünürler. Oldukça küçük olan bu böcekler sivrisineklere benzerler. Ayrıca çiçek tomurcuklarını da bozarlar.
• Örümcek akarları: Bu akarlar, bitkinin yaprakları ve yaprakların üzerinde küçük örümcek benzeri ağlar bırakırlar.
• Salyangozlar: Salyangozlar bahçede ve seralarda büyütülen orkidelere bulaşabilir ve bitkinize tamamen zarar verebilirler.

Eğer bitkinizin üzerinde bu zararlılardan herhangi birini fark ederseniz, seyreltilmiş neem yağı kullanabilirsiniz. Bu yağ bu tipteki tüm zararlıları uzak tutacaktır. Neem yağı etkili bir doğal pestisittir ve kimyasal ilaçlara göre çok daha iyidir. Bu yağı kullanılırken temiz içme suyuyla yüzde 50 oranında seyreltilmeli ve bolca kullanılmalıdır. Bitki üzerindeki zararlılar ölene ve bitkiyi terk edene kadar her iki ya da üç günde bir bu uygulama devam etmelidir.

Orkidenizde oluşabilecek başlıca hastalıklar ise şu şekilde sıralanabilir;

• Kök çürümesi: Yukarıda da sıkça bahsettiğimiz gibi kök çürümesi bitkinizi hızlı bir şekilde öldürecektir. Yaprakların düşmesine ve çiçek tomurcuklarının şeklinin bozulmasına sebep olacaktır.
• Taç çürüklüğü: Bu hastalık, çiçek sapı yapraklarına bulaşmaktadır. Hastalık bulaştığında bitkinin merkezinde ortaya çıkar. Bitkinin ana gövdesinin kararmasına ve çürümesine neden olur. Bu hastalıktan uzak durmak için bitkinin gövdesinin sulanmasından kaçınılmalıdır.
• Yaprak lekesi: Mantar ve bakteri hastalıkları bitkinin yapraklarında sarı lekeler bırakacaktır.

Bitkinizi mantar hastalıklarından korumak için, serin ve bulutlu günlerde sulama yapılmamalıdır. Ayrıca akşam saatlerinde sulama yapmak da iyi bir fikir değildir. İyi bir hava akışı sağlanmalıdır. Saksı harcı çürümüşse değiştirilmeli, kesim işlemlerinde kesinlikle steril aletler kullanılmalıdır. Eğer bitkinizde mantar tespit ederseniz hemen ilaç tedavisine başlanmalıdır.