Bahar aylarının gelmesi ve bahçelerin renklenmesiyle birlikte güzel kokusunu sık sık duyabileceğimiz çiçekler arasında yer alan şakayık çiçekleri; gerek zarif görünümü gerekse sağladığı faydalar ile çiçekseverlerin severek yetiştirdiği çiçekler arasında yer alır. Mitolojik anlamıyla da derin bir hikayesi olan şakayık çiçekleri ev dekorasyonundan ilaç yapımına kadar birçok alanda kullanılır. Eğer siz de evinizi şakayık çiçeklerinin büyülü kokusuyla donatmak istiyorsanız, bu yazımızda şakayıkların size yardımcı olabilecek özelliklerini, yetiştirme ve çoğaltma koşullarını bulabilirsiniz.

Parlak renkleri ve zarif duruşlarıyla dikkat çeken ve son dönemde popülerleşen bir bahçe bitkisi olan şakayık çiçeği, adıyla bağlantılı şekilde şakayıkgiller ailesinin bir üyesidir. En çok Güney Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya bölgelerinde yetişir. Şakayık çiçeği nedir sorusunu cevaplamak için kullanabileceğimiz ilk bilgi, onun botanik biliminde kullanılan adı Paeonia’dır. Bu bitki soğanlı bitki türleri arasında yer alan güzel kokulu ve çiçekli bir bitkidir.

Şakayık, Paeoniaceae familyasının Paeonia cinsine ait olan türlerin ortak adıdır. Bu bitki, Güney Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’nın çeşitli bölgelerine özgüdür. Bu bitkilerin en özel taraflarından biri ise 100 yaşına kadar yaşayabiliyor olmalıdır. Bu nedenle çoğu insan onları bir nesilden diğerine aktarır. Büyüleyici çiçekleriyle ve rahat tarzlarıyla dünyanın en popüler çiçeklerinden biri olan şakayık, saksılarda fazla çaba harcamadan yetiştirilebilir.

Giriş

Şakayık çiçekleri nerede yetiştirilir sorusunun cevabı oldukça geniş bir alanı kapsayacak şekilde cevaplandırılabilir. Şakayık çiçekleri genellikle bahçecilikte kullanılan çiçekler arasında yer alır. Bahar döneminde bahçeleri renklendirmek için sıkça tercih edilir. Bunun yanı sıra şakayık çiçekleri ev ortamında da rahatlıkla yetiştirilebilir ve çoğaltılabilir.

Kökeni

Şakayık çiçeğinin kökeni milattan önce 1000 yıllarının Çin’ine kadar ulaşır. Bu sebeple günümüzde de şakayık çiçekleri, Çin’in ulusal resmi çiçeğidir. İlerleyen dönemde ağrı kesici özelliği ile popülerleşen bu çiçek Japonya’da da tıbbi amaçlı yetiştirilmeye başlar. 1800’lü yıllarda Avrupa’ya ulaşan şakayık çiçeğinin popülerliği göz alıcı güzelliği ve büyüleyici kokusu ile Avrupa ve Kuzey Amerika bahçelerinde yer almaya başlamasıyla artar. Şakayık çiçeğinin tarihini incelediğimizde günümüze yakın dönemde ise Expo 2016’da etkinliğin sembol çiçeği seçilmesiyle birlikte çiçekler arasındaki özel yerini bir kez daha vurgular.

Mitolojide Yeri

Şakayık çiçeğinin mitolojik anlamı birçok çiçekte olduğu gibi yine Antik Yunan’a dayanır. İlaç tanrısının öğrencisi olan Paeon, hamile kadınların çektiği acıları dindirmek amacıyla çiçek toplamak için öğretmeni tarafından bir ormana gönderilir. Ancak bu gezinin altında oldukça kıskanç olan tanrının bu başarılı öğrencisini öldürme emeli de gizlidir. Paeon’un hayatını kurtarmak isteyen Zeus da onu bir şakayık çiçeğine çevirir ve şakayık çiçeği o zamandan beri güçlü ağrı kesici özelliğiyle bilinir. Botanik biliminde şakayık için kullanılan Paeonia adının kökeni de buradan gelir.

Şakayık çiçeğinin temsil ettiği değerler ise gösterişli olmasına karşın mağrur duruşunun altında yatar. Şakayık çiçekleri şefkatin, huzurun ve mutluluğun temsilcisidir. Doğu toplumlarında asaleti temsil eden şakayık çiçekleri Batı toplumlarında utangaçlığı ve mutlu aşkı simgeler.

Özellikleri

Bu çiçek Çin’in sembolü haline gelmiştir. Çincede bu çiçek ‘en güzel’ anlamına gelen “sho yu” adıyla bilinir. Paeonia, adını Yunan şifa ve tıp tanrısı Asklepios’un öğrencisi Paeon’dan almıştır. Asklepios, öğrencisini kıskanınca, Zeus öğrencisini şakayık çiçeğine çevirerek kurtarır. Bu çiçek geleneksel Çin, Japon ve Kore tıbbında kullanılan en eski ilaçlardan biridir. Buna karşın insanlar için toksik olmasa da bu bitkilerin evcil hayvanlar için oldukça zehirli olduğu bilinmelidir. Şakayıklar, evcil hayvanların ulaşamayacağı yerlerde bulunmalıdır.

30’dan fazla türü olan şakayık çiçeğinin özellikleri birçok başlık altında incelenebilir. Şakayık çiçeklerinin fiziksel özellikleri oldukça çeşitlidir. Pembe, kırmızı, sarı, krem ve beyaz renklerde açabilen çiçeklere sahip olan şakayıklar yarım metre ile bir metre arasında değişen bir uzunluğa ulaşabilirler. Şakayıklar katmerli ya da yarı katmerli yaprak yapısına sahiptir. Şakayık çiçekleri yavaş büyüyen çiçeklerdendir. Ekildikleri alana uyum sağlayana kadar ortalama bir yıl kadar çiçeksiz kalabilirler. Çiçeklenme döneminde sıcak havadan hoşlanan şakayıklar, dayanıklı bitkiler arasında yer alır.

Çiçeklenme Dönemi

Şakayık çiçekleri genellikle ilkbahar aylarında çiçeklerini açar. Sonbahar aylarının gelmesiyle birlikte çiçekler solar ve yapraklar dökülür. İlkbahar sonundan yaz başına kadar çiçeklenme mevsimidir. Birçok gösterişli çiçek üretirler ve 7 ila 10 günü kapsayan kısa sayılabilecek bir çiçeklenme dönemine sahiptirler. Çiçekleri genellikle beyaz, sarı, kırmızı, pembe ve mordur.

Toprak İsteği

Şakayık çiçeği için ideal toprak verimi yüksek ve nemli özellikteki topraklardır. Bu sebeple kırmızı humuslu toprak şakayık çiçeği için ideal topraklar arasındadır. Yanmış hayvan gübresi, törf ve bahçe toprağı karışımı da şakayıklar için ideal topraklar arasında yer alır. Ayrıca ekim toprağının ekim öncesinde kompozit gübreyle desteklenmesi ve iyice havalandırılmış olması da çok önemlidir. Şakayık çiçeğinin asla killi toprağa ekilmemesi gerekir, aksi halde çiçek gelişimi için gerekli ortamı bulamaz.

Ekim Zamanı

Şakayık çiçeğinin ne zaman ekileceğine dair en sağlıklı kararı vermek için, ekim yapılacak bölgenin iklim koşulları incelenmelidir. Eğer ilkbaharın erken geldiği bir yerde yaşıyorsanız şakayık ekimi için mayıs ve haziran ayları tercih edilebilir. İlkbaharın geç geldiği yerler için temmuz ve ağustos ayları uygun olacaktır. Şakayığınızın baharı çiçeklenerek karşılamasını istiyorsanız eylül ve ekim aylarında da ekim gerçekleştirilebilir. Şakayık çiçeği için ideal ekim koşulları bahçecilik ve saksı bitkisi yetiştiriciliği alanlarında farklılık gösterir.

Şakayık çiçeklerini tohum olarak ya da soğan olarak ekebilirsiniz ancak şakayık çiçeğinin tohum şeklinde ekilmesini takip eden ortalama 5 yıl boyunca çiçek açma gözlemlenmez. Daha hızlı gelişme ve erken çiçek açma için şakayık soğanının ekilmesi tavsiye edilir.

Bahçede Yetiştirilmesi

Şakayık çiçeklerini tohum olarak ya da soğan olarak ekebilirsiniz ancak şakayık çiçeğinin tohum şeklinde ekilmesini takip eden ortalama 5 yıl boyunca çiçek açma gözlemlenmez. Daha hızlı gelişme ve erken çiçek açma için şakayık soğanının ekilmesi tavsiye edilir.

Şakayık çiçeklerini bahçeye ekmeye planlıyorsanız ekim öncesinde kompozit gübreyle desteklenmiş ve havalandırılmış bahçe toprağının yaklaşık 60 santimetre genişliğinde fazla derin olmayan yataklar açmanız gerekir. İki yatak arasında ise 60 santimetre ya da 90 santimetre olması önerilir.

Saksıda Yetiştirilmesi

Şakayık çiçeklerinin verimli şekilde büyüyüp gelişebilmesi için besin açısından zengin humuslu toprağa ekilmeleri gerekir. Şakayık çiçeklerinin saksıya ekiminde saksı başına bir soğan düşecek şekilde ekim yapılmasına dikkat edilmesi, şakayık çiçeğinin köklerinin sağlıklı şekilde yerleşebilmesi için idealdir.

Şakayık çiçeği için doğru saksı seçimi yaparken göz önünde bulundurulması gereken çeşitli kriterler vardır. Bu kriterlerden ilki şakayık çiçeğinin iyice havalandırılmış, nemli ve besin açısından zengin topraklarda yetişebildiğidir. Bu sebeple şakayık çiçeğiniz için seçeceğiniz saksının altında drenaj için delikler bulundurması gerekir. Ayrıca saksının altına sulamadan sonra fazla suyun akabileceği bir tabla yerleştirdiğinize de emin olmalısınız. Bu sayede şakayığınızın kökleri her daim nemli kalır ancak çürüme riskiyle karşılaşmaz.

Büyümesi İçin Gerekli Ortam

Şakayık çiçeğinin büyümesi için sağlıklı ortam çeşitli özellikleri barındıran ortamlardır. Ortamın sıcaklığı, ışık miktarı ve ışığın geliş açısı, ortamın nemliliği ve ortamdaki rüzgâr miktarı; şakayık çiçeğini doğrudan etkiler.

Şakayık çiçeğinin yetişmesi için ideal ortamın sıcaklık özellikleri, şakayığın gelişim dönemlerine göre değişiklik gösterir. Sonbahar ve kış aylarında serin ortamda durması daha sağlıklı olan şakayık çiçekleri, çiçek açmaya başladıkları ilkbahar ve yaz aylarında ise sıcaklıktan hoşlanır. Şakayık çiçeklerinin aşırı sıcak ve aşırı soğuktan her zaman korunması gerekir. Şakayık çiçekleri doğrudan ışık ve rüzgâr alan alanlarda bulunmaktan hoşlanmaz. Bu sebeple havadar olmasına rağmen doğrudan rüzgâr almayan alanlar, şakayık için daha ideal olacaktır. Doğrudan dik açıyla güneş ışığı almayan alanlar da şakayık için idealdir.

Şakayık çiçekleri yerlerinin sık değiştirilmesinden hoşlanmaz. Bu sebeple şakayık çiçeğini ektiğiniz alandan çıkarıp başka yere ekmek ya da saksının yerini değiştirmek gibi eylemlerden mümkün olduğunca kaçınmanız önerilir.

Eğer şakayık çiçeğinizi bahçeye ekmeyi planlıyorsanız onu olumsuz şartlardan korumak için güney ve güneybatı cephelerine denk gelecek alanlara ekmeniz önerilir. Bu sayede çiçeğinizi sert rüzgarlardan koruyabilirsiniz. Şakayığınızı ev ortamı içinde saksıda büyütüyorsanız da saksıyı güney ve batı cephelerine konumlandırmanız önerilir. Bu sayede şakayığınız ışık ve sıcaklık faktörlerinden en verimli şekilde yararlanabilir.

Bakımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Şakayık çiçeğinizin sağlıkla büyümesi ve uzun ömürlü olması için gerçekleştirmeniz gereken bazı bakımlar bulunur. Şakayık çiçeği bakımı konusunda dikkat etmeniz gereken ilk konu köklerin bakımıdır. Şakayık kökleri nemli olmayı sever, bu sebeple sulama rutinine özen göstermeniz gerekir.

Şakayık bakımındaki bir diğer adım ise şakayığın çiçeklerinin bakımıdır. Şakayığınızın bakımını her dalda tek tomurcuk kalacak şekilde yaparsanız açan çiçekler daha büyük ve dolgun olacaktır. Daldaki tomurcuk sayısı arttıkça çiçek büyüklüğü azalacaktır.

Sonbaharda bitkinin toprak üstünde kalan çiçekli kısmı kurur ve kış aylarında tamamen dökülür. Fakat bu kısımların koparılmaması ya da atılmaması gerekir. Bu sayede ilerleyen dönemde çiçek daha hızlı yeşerecektir.

Genç şakayık bitkileri ile yaşlı şakayık bitkilerinin ihtiyaç duyduğu bakım arasında bazı farklar bulunur. Örneğin genç şakayık bitkilerinin boyu uzunsa ya da çiçek sayısı fazlaysa bir destek çubuğuyla desteklenmesi gerekir. Yaşlı şakayıklarda ise sulama döngüsü önem teşkil eder.

Ekim yapılacak zaman, toprak ve çiçeğin konumlandırıldığı alan; şakayık bakımı üzerinde doğrudan etkilidir. İlerleyen dönemde ise sulama ve gübreleme rutinleri de çiçek bakımında önemli etkenler olacaktır.

Eğer bir çiçekçiden kesilmiş şakayık buketi aldıysanız şakayığın ömrünü uzatmak ve çiçeklerinin canlılığını korumak için soğuk sudan faydalanabilirsiniz. Soğuk su dolu bir vazoya birkaç adet buz atarak ve vazodaki suyu her gün yenileyerek şakayığınızı daha uzun süre saklayabilirsiniz. Şakayıklar, yetiştirilmesi ve bakımı en kolay çiçeklerden biridir. Güzel bir yerde ve verimli bir toprakta oldukları sürece yıllarca yaşayacaklardır. Bu çiçekler hem bahçelerde hem de evlerde yetiştirilebilir. Günde en az altı saat parlak ve doğrudan ışık almaları gerekir. Güneş altında olmayı severler. Eğer yeterince güneş ışığı alamazlarsa daha az çiçeklenecektir ve bu çiçekler daha küçük olacaktır. Şakayık çiçekleri, 0 dereceye kadar soğuk iklimlere dahi dayanıklıdır. Çiçeklenme döneminde ise çok fazla ısıya ve neme ihtiyaç duymazlar.

Sulanması

Şakayık çiçeği nasıl sulanmalıdır sorusuna cevap verebilmek için şakayığın toprağını kontrol etmeniz gerekir. Şakayığın ekilmiş olduğu toprağın üst kısmının kuru olması her zaman çiçeğin suya ihtiyaç duyduğu anlamına gelmeyebilir. Doğru ve yeterli sulama yapabilmek için toprağın içinin de nemliliğinin kontrol edilmesi gerekir. Parmağınızı toprağa hafifçe batırarak nem düzeyini kontrol edebilirsiniz.

Sulama döngüsünü bir rutine oturtmak istiyorsanız ortalama üç günde bir sulama şakayık çiçeği için yeterli olacaktır. Saksıda yetiştirilen şakayıklar için sulama amaçlı olarak doğrudan musluk suyu kullanmak doğru değildir. Sulamada kullanılacak suyun öncesinde dinlendirilmiş olması önerilir. Ayrıca sulama rutinini belirli gün ve aynı saatlere oturtmuş olmanız şakayığınızın daha verimli büyümesine yardımcı olur. Örneğin şakayık çiçeğinizi her hafta pazartesi ve perşembe günleri sabah dokuzda sulayabilirsiniz.

Güneş ve Işık İsteği

Şakayık çiçeği nasıl güneşlendirilmelidir sorusu, şakayık çiçeğinizin sağlıkla büyümesi için oldukça önemli olan bir sorudur. Şakayık çiçeği güneşi sever ancak güneş ışınlarının dik açıkla geldiği saatlerde güneşlendirilmemesi gerekir. Şakayık çiçeklerinin ne kadar güneşlendirilmesi gerektiği konusunda ise güneşe doğrudan maruz kalmadığı alanlarda günde 5-6 saat güneşlenmesinin yeterli olacağı bilinmektedir.

Gübre

Şakayık çiçeğinin gübrelenmesi de çiçeğin gelişimi için oldukça önemli olan bir konudur. Çiçek henüz ekilirken, ekim yapılacak toprağın gübreyle desteklenmesi gerekir. Sonraki dönemde ise yılda bir kez ya da iki yılda bir kez gübreleme yapılması yeterli olacaktır.

Budanması

Özellikle bahçede yetiştirilen şakayık çiçeklerinin nasıl budanması gerektiğine dair çeşitli görüşler bulunmaktadır. En doğru budama yöntemi Şakayıklar eylül ayının ortasına kadar yapılmış olan budamadır. Budama sayesinde daha güçlü sürgünler verilebilir. Budama, sürgünün 1/3’ü kadar yapılmalıdır. Hasarlı sürgünlerin ya da hastalıklı kısımların da vakit kaybetmeden bitkiden uzaklaştırılması gerekir.

Saksı Değişimi

Evde şakayık çiçeği büyüten kişiler, şakayık çiçeğinin saksısı ne zaman değiştirilmelidir sorusunu sıkça sorar. Bu sorunun cevabı ise her bitkiye göre değişiklik gösterebilir. Örneğin, bir saksıya birden fazla şakayık soğanı ektiyseniz her bir şakayığın verimli şekilde büyüyebilmesi için onları ayırmanız gerekir. Şakayıklar soğanlı bitkiler olduklarından dolayı kökleri karmaşık yapıda ve güçlü şekilde gelişir. Eğer şakayık bitkiniz ekili olduğu saksının tamamını kökleriyle doldurmuşsa saksı değişimi yapılabilir.

Çoğaltılması

Şakayık çiçekleri tohum yoluyla ya da aşılamayla çoğaltılabilir. Tohum yoluyla çoğaltma uzun ve zahmetli bir süreçtir, bitkinin çiçek açması uzun yıllar alabilir. Bu sebeple genellikle tohum yoluyla çoğaltma tercih edilmez.

Şakayık çiçekleri sürgünden çoğaltılabilir. Mevcut şakayık çiçeğinin köklü sürgünlerinden bir kısım alınır ve gerekli koşulları sağlayan bir toprağa ekilir. Bu sayede şakayık çiçeği çoğaltılmış olur.

Hastalıkları

Birçok bitkide olduğu gibi şakayık çiçeklerinde de kimi zaman zararlılar ve hastalıklar oluşabilir. Şakayık çiçeğinde hastalık olduğunu anlamak için bitkinin çiçeklerini, kökünü ve gövdesini kontrol etmeniz gerekir. Bitkinin çiçekleri solgun ve cansız görünüyorsa, bitkinin yaprakları sararıyor, kıvrılıyor ve kuruyorsa ya da çiçek yaprakları üzerinde alışılagelmedik çeşitli görüntüler oluşuyorsa bitkide hastalık olma ihtimali bulunur.

Hastalıkların Tedavisi

Şakayık çiçeğinde hastalıklar genellikle dikkatli bir göz tarafından hızla fark edilebilecek ve kolayca tedavi edilebilecek durumlardır.

En sık rastlanan şakayık problemli kuruyarak eğrilen yapraklardır. Bu durum bitkinin yeterince güneş almadığını ya da bünyesinde bir hastalık olduğunu gösterir. Bitkiyi daha güneşli bir alana geçirip bir süre gözlemleyebilirsiniz. Problem devam ediyorsa bitkinin çiçeklerini, yapraklarını, sürgünlerini ve köklerini gözlemleyerek olası problemleri tespit edebilirsiniz.

Şakayıklarda en sık görülen hastalıklardan biri tozlu çiğ adı verilen hastalıktır. Bu durumda yaprakların ve çiçeklerin üst kısımlarının üzerinde beyaz toza benzer bir tabaka oluşur. Şakayığın yapraklarını çamaşır sodası ve sıvı sabun karışımıyla silerek bu hastalığı kolayca yok edebilirsiniz. Şakayık pası olarak bilinen ve yaprakta kahverengi lekeler olarak beliren hastalıkta ise lekelenen yaprakların bitkiden ayrılmasıyla hastalığın ilerlemesi engellenebilir. Aynı yöntem mozaik yaprak olarak bilinen ve benzer lekelerin koyu ve açık yeşil benek ve çizgiler halinde oluşmasıyla ilerleyen hastalığın tedavisinde de geçerlidir.

Şakayık çürümesinde bitkide kızıl-kahve lekelenmeler oluşur. Bu durum genellikle ilkbaharda gözlemlenir. Hastalıklı kısımların bitkiden uzaklaştırılması ve bitkinin uygun ilaçlarla ilaçlanması önerilir.

Kök çürüklüğü de şakayıklarda sıkça görülen hastalıklardan biridir. Sürekli yüksek neme maruz kalan bitkinin kökleri ve sapları çürüyerek kurumaya başlar. Bu noktada kök sisteminde hastalıklı olan kısmın tespit edilip bitkiden ayrılması gerekir. Ayrıca bitkinin kesilen kısmının bakır sülfat çözeltisiyle dezenfekte edilmesi önerilir. Bitki bir başka yere ekilerek korunabilir. Şakayığınız giderek az çiçek açmaya ve sürgün vermeye başlıyorsa, açtığı çiçekler hızla kuruyorsa lemoine hastalığı yaşıyor olabilir. Köklerde şişkinlik mevcutsa bitkinizin lemoine hastalığı geçirdiği kanıtlanmış olur. Maalesef bu hastalığın herhangi bir tedavisi bulunmamaktadır. Hastalığın diğer bitkilere de geçmemesi için hastalanan bitkinin hızla imha edilmesi gerekir.

Haşerelerle Mücadele

Şakayığınızın yaprakları kuruyup bükülüyorsa, çiçekleri cılızlaşıyorsa ve gövdesi güçsüzleşiyorsa; çiçeğiniz çeşitli haşereler tarafından zarar görüyor olabilir. En sık görülen durum yaprak bitidir. Yaprak bitleri uygun ilaçlama ile yok edilebilir. Karıncalar da kimi zaman şakayıklara zarar verebilen canlılar arasındadır. Karıncalar bitkinin kökündeki şurubu tükettikleri gibi yapraklara da zarar verebilirler. Karıncaların olumsuz etkilerinden korunmak için karınca kovucu ürünlerden yararlanılabilir.

Bordo sıvısı, bakır oksiklorür gibi ürünler şakayıkları zararlılardan korumak için kullanılabilir. Ancak unutmayın ki bu tip zararlılar genellikle bahçede yetiştirilen şakayıklarda görülecektir ve dolayısıyla ilgili kimyasalların ev içinde saksıda yetiştirilen şakayıklarda kullanılması farklı sonuçlara yol açabilir.

Faydaları

Şakayık çiçeği doğal bir ağrı kesicidir. Şakayık çiçeği özellikle boğaz ağrılarına karşı doğal gargara olarak kullanılabilir. Sinirlerin gevşemesine ve uyku problemlerinde rahatlamaya da yardımcı olan şakayık çiçeği mide bağırsak problemlerine ve ishale karşı da olumlu etkiye sahiptir. Ev içinde ortamın havasına dingin bir koku kazandıran şakayık çiçekleri, aynı zamanda cilt lekeleri üzerinde de olumlu etkiye sahiptir.

Kullanım Alanları

Şakayık çiçekleri tıp ve eczacılık alanında uzun yıllardır kullanılmakta olduğu gibi ev dekorasyonu amacıyla da kullanılabilir. Öte yandan son dönemde gelin çiçeği olarak da sıklıkla tercih edilmektedir. Hediyelik ürün olarak da edinilebilen şakayıklar sayesinde özel günlerinizi renklendirebilirsiniz.