Balkonlarda ve cam kenarlarında belki de en çok rastlayacağınız çiçeklerin başında sardunya gelir. Adına şiirler yazılan, rengârenk çiçekleriyle kendine hayran bırakan bu bitkinin bakımı da oldukça kolaydır. Birçok farklı türüne denk gelebileceğiniz bu bitkiler, kışa da oldukça dayanıklıdır. Çiçekseverler açısından olmazsa olmaz bitkilerden biridir. Her çiçekseverin balkonunda ya da bahçesinde mutlaka bir sardunya bulunur.
Bodur, ceylan gözü, sakız, ıtır gibi türleri ülkemizde en çok karşınıza çıkacak olanlardır. Doğal ortamında 400'ten fazla cinsinin olduğu söylenmektedir. Bu çok yıllık bitki geraniaceae yani Turnagagasıgiller familyasının bir üyesidir. Botanik adı Pelargonium olan sardunya cinsinin anavatanı ise Güney Afrika'dır. İnsan eliyle dünyanın dört bir tarafına yayılan sardunyalar özellikle Akdeniz ülkelerinde tam uyum sağlamıştır. Akdeniz ikliminin hâkim olduğu yerlerde bu bitki her yerde karşınıza çıkabilir.
Sardunya Çeşitleri
Sardunyaların birçok farklı türü olduğundan yukarıda bahsetmiştik. Bununla birlikte ülkemizde özellikle bazı türleri yetiştirilmektedir. Bunlar bodur sardunya, top sardunya, ceylangözü sardunya, ıtır sardunya ve sakız sardunyasıdır. Bakım şartları genel olarak benzerdir. Bu sebeple rehberimizde bakım tavsiyelerini tüm çeşitlerine uygulayabilirsiniz. Genel olarak her çeşidin diğerlerine nazaran ufak tefek farklılıkları vardır.
Bodur Sardunya
Bodur sardunyalar, oldukça uyumlu bitkiler olmakla birlikte şiddetli yaz sıcaklarından kötü etkilenmektedir. Bulunduğunuz iklimin özelliklerine ve sıcaklığına bağlı olarak yapraklarını küçülterek çiçek açmaya devam etmeye çalışır. Yaz aylarındaki şiddetli sıcaklarda büyük yaprakların kuruduğuna şahit olabilirisiniz.
Çiçekleri fazla gösterişli değildir ve tomurcuk çıkarmadan önce kurular. Yaz aylarında ortaya çıkan bu küçük yapraklar sonbahar aylarında bozulur ve dökülür. Sıcakların azaldığı bu sonbahar aylarında yapraklar daha gösterişli ve büyük olarak yeniden çıkar. Kış aylarında oldukça gösterişli bir çiçek haline dönüşürler.
Bodur bir sardunyanız varsa, yaz aylarında minik yapraklar çıkarmasından ve bu yaprakların dökülmesinden endişelenmemeniz gerekir. Bodur sardunya sıcaklar azaldığında tüm gösterişiyle yeniden büyük ve güzel çiçekler çıkacaktır.
Top Sardunya
Sardunya çiçeği çeşitleri arasında belki de en çok yetiştirilen top sardunyadır. Bu sardunya çiçeği çeşidinin yaprakları alacalı ve dalgalıdır. Renkli taç yapraklarıyla dikkat çeker. 1,5 metreye kadar boylanabilen bu bitkinin kendine özgü bir kokusu vardır. İlkbahar aylarından sonbahara kadar kırmızı, pembe, beyaz gibi farklı renklerde çiçek açarlar. Bol güneşli ve aydınlık yerleri tercih eden top sardunya toprak açısından da seçici değildir. Her yıl ilkbahar ayında yapılacak toprak değişimiyse faydalı olacaktır.
Ceylangözü Sardunya
Botanik adı Regal geranium olan ceylangözü sardunya esasen hibrit bir türdür. Farklı boylarda çeşitleri olan bu sardunya yalnızca ilkbahar aylarında çiçek açar. Bu çiçekler oldukça büyük ve iri bir yapıya sahip olmasıyla dikkat çeker. Dalları az miktarda olmakla birlikte oldukça kalındır. Yaz aylarındaki sıcaklıklara karşı son derece dayanıklıdır. Yapraklarının kenarlarında dişler vardır ve son derece serttir.
Itır Sardunya
Sardunya çiçeği çeşitleri arasında dekoratif bir görünümle ve keskin kokusuyla dikkat çeken türü ıtır adıyla bilinmektedir. Itır sardunyası çeşidine bağlı olarak farklı kokular üretebilir. Çiçekleri diğer sardunyalar kadar gösterişli değildir. Dış mekanlarda hem yazın hem de kışın yetiştirmeye uygun türlerden biridir. Dona ve sıcaklığa karşı dayanıklı olan bu bitki, kolaylıkla çoğaltılabilir. Çanak şekilli çiçekleri vardır ve ilkbahar aylarında ilk açan çiçeklerden biridir.
Sakız Sardunyası
Sakız sardunya ya da sarkıcı sardunya adıyla bilinen bu cins ise sıcağa karşı oldukça uyumludur. Dalları ince ve esnektir. Buna karşın son derece uzun ömürlü ve dayanıklı bir yapısı vardır. İdeal şartlarda iki metreye kadar büyüyebilirler.
Sakız sardunya çiçeklenme döneminin ardından dinlenmeye geçer. Bu döneminden sonra ise dip ve yan dallar çıkararak tekrar tomurcuklanır. Sürekli olarak çiçeklerle dolan bu sardunya, yıl boyunca çiçek açmaya devam eder. Diplerdeki ve yanlardaki bazı dalları kururken bazıları ise dinlenme dönemlerinin ardından uzamaya devam eder.
Sardunya Bakımı
Sardunyaların bakımı son derece kolaydır. Özellikle çiçek yetiştirmeye yeni başlayanlar için harika bir bitkidir. Sakız sardunya gibi türlerinin tüm yıl boyunca çiçeklenmesi de son derece motive edici durumlardan biridir. Böylesi bir bitkiye bakmak istiyorsanız, toprak seçimi, sulama, budama gibi konularda asgari bir dikkat yeterli olacaktır. Birçok iklime ve koşula uyum sağlayan sardunya çiçeği çeşitleri, pencere pervazınızda, balkonunuzda ya da kütüphanenizin üzerinde harika bir görünüm sergileyecektir. İstedikleri yalnızca biraz aydınlık ve sudur.
Bakımlarının son derece kolay olmasına rağmen dikkat etmeniz gereken bazı konuların olduğunu da unutmamalısınız. Bitkiyi tamamen ihmal etmeniz ya da aşırıya kaçan uygulamalar nedeniyle onu öldürebilirsiniz. Aşağıda vereceğimiz uygulamalar sayesinde, çok daha sağlıklı bir sardunyaya ve benzersiz güzellikteki çiçeklere sahip olabilirsiniz.
Toprak Seçimi
Sardunya çiçeği genellikle gübre ve kil bakımından zengin olan toprakları tercih eder. Buna karşın saksı toprağı olan torf da yeterli olacaktır. Yapı marketlerin tamamında torf bulabilirsiniz. Eğer çok daha zengin bir toprak yaratmak istiyorsanız killi toprak, dere kumu, ponza taşı ve torf karıştırarak çok daha ideal bir karışım yaratabilirsiniz. Koyun gübresi de eklemeniz toprağın besleyicilik oranını çok fazla artıracaktır.
Saksı Seçimi
Sardunyalarınızı ekmek için tercih edeceğiniz saksı son derece önemlidir. Sardunyaların kökleri çok gelişkin değildir. Bu sebeple saksının çok derin ya da geniş olmasına gerek yoktur. Ancak dar saksılarda da gelişimleri oldukça yavaş olacaktır. Bu sebeple bitkinizin boyutuna bağlı olarak bir saksı tercih etmelisiniz.
Tercih edeceğiniz saksıda drenaj deliklerinin mutlaka bulunması gerekir. Sardunyalar sık saksı değişiminden hoşlanmazlar. Buna karşın ilkbahar aylarında yılda bir kez olacak şekilde saksı değiştirmeniz faydalı olacaktır.
Işık İhtiyacı
Sardunya bakımıyla ilgili bilinmesi gereken en önemli konulardan biri ışık ihtiyacıdır. İlkbahar ve yaz aylarında birçok balkında ve pencere pervazında sardunya çiçeği görebilirsiniz. Bu anlamda sardunyalar aydınlık ortamları çok severler. Buna karşın özellikle yaz aylarında öğle güneşine doğrudan maruz kalmamaları gerekir.
Bu bitkileri bolca ışık alan ancak özellikle öğle güneşinden koruyacağınız alanlarda konumlandırmanız gerekir. Çiçeklenme dönemlerinde özellikle yarı gölge denebilecek alanlarda daha verimli olacaklardır.
Sulama
Sardunya çiçeği çeşitleri oldukça dengeli bitkilerdir. Ne aşırı kuru kalmaya ne de fazla sulanmaya alışık değildirler. İdeal bir sulama için toprak kuruluğunu test etmeniz gerekir. Bitkinizin toprağına parmağınızı birkaç santim batırdığınızda toprak hala nemliyse sulama yapmanız gerek yoktur. Eğer toprak tamamen kurumuşsa sulama vakti gelmiş demektedir.
Çiçeklenme döneminde sulama sıklığının artırılması gerekir. Sulama düzeni yaşadığınız iklime bağlı olarak değişkenlik gösterecektir. Bununla birlikte sonbahar ve kış aylarında haftada bir, ilkbahar ve yaz aylarında haftada iki kez sulama yapmanız fazlasıyla yeterli olacaktır.
Sulama yaptığınızda, saksının drenaj deliklerinden su çıktıysa bu su bekletmeden alınmalıdır. Bitkiniz saksının tabağında kalan bu suya maruz kaldığında kök çürümesi ortaya çıkabilir.
Sardunya Nasıl Budanır?
Sardunyaların budama zamanı genel olarak sonbahar aylarının başıdır. Budama yaparken çok fazla özen göstermenize gerek de yoktur. Yaz sıcaklıkları bittiği anda istediğiniz bir biçim verecek şekilde budama yapabilirsiniz. Budama sırasında dikkat etmeniz gereken en önemli konu, eski dalların dipten kesilirken, yeni dalların ise yalnızca kısaltılması olmalıdır.
Budama işleminizde çok kısa ve genç dallar varsa bunları budamaya gerek yoktur. Budama işlemi kış soğuklarına karşı direnci arttırırken aynı zamanda sonraki bahar aylarında daha iyi bir çiçeklenme ortaya çıkmasını sağlayacaktır.
Gübreleme
Sardunya bitkileri için gübreye her zaman gerek yoktur. Esasen bu durum kullandığınız toprağa bağlı olarak değişiklik gösterecektir. Eğer hayvan gübresi bulunan bir karışım kullandıysanız gübrelemeye genel olarak ihtiyaç yoktur. Topraktaki besin bitkiye uzun süre yetecektir. Eğer torf gibi bir toprak kullanıyorsanız gübreleme yapmanız gerekecektir.
Özel olarak sardunyalar için üretilmiş olan gübreler bu bitkiler için yeterli olacaktır. Gübrelemeyi kullanım kılavuzuna göre yapabilirsiniz. Bu gübreler genelde yarı yarıda ya da üçte iki oranında su karıştırılarak verilmektedir. Çiçeklenme döneminde ayda bir kez yapılacak olan gübreleme yeterli olacaktır. Gübreleme süresi toprağın ihtiyaçlarına göre değişiklik gösterebilir.
Kış Dayanıklılığı
Sardunyalar soğuk havalara karşı son derece dayanıklıdır. Bu bitkiler eksi 5 dereceye kadar herhangi bir sorun yaşamayacaktır. Ancak bu noktada rüzgârın da önemli bir faktör olduğunu unutmamalısınız. Güneye bakan cephelerde bol güneş ışığı aldığı sürece kış aylarında da çiçek açacaklardır. Kış mevsiminde bitkinin içeride mi yoksa dışarıda mı durması gerektiğini iklim koşullarına göre belirlemelisiniz. Akdeniz ve Ege gibi iklimlerde bu bitkiler kış aylarında dışarıda rahatlıkla atlatabilirler. Kış aylarında soğuklukların çok uzun sürdüğü ve sert olduğu bölgelerde ise bitkinizi iç mekâna taşımanız gerekir.
Sardunya Nasıl Çoğaltılır?
Sardunya bakımı çok kolay olduğu gibi çoğaltması da oldukça basit bir bitkidir. Sardunya çoğaltma işlemi genel olarak başarıyla sonuçlanır. Çelik ya da tohumla bu bitkiler çoğaltılabilir. Bununla birlikte hibrit sardunyaların tohum vermediğini unutmamalısınız.
Çelikle çoğaltma işlemi tohumla çoğaltma yöntemine göre çok daha yüksek başarı elde edebileceğiniz, güvenilir bir yöntemdir. Tohumla çoğaltma uzun süren ve sabır isteyen bir yöntemdir. Çelik ise çok daha kısa sürede bitki elde edebileceğiniz bir yöntemdir.
Sardunya çoğaltma yöntemi tercih ederken dikkat etmeniz gereken noktalardan biri suda çoğaltmadır. Bu bitkiler suda bekleyerek kolay kolay köklenmemektedir. Kimi zaman aylarda bekleseniz dahi suyun içindeki sardunyalar köklenmeyebilir. Toprağa ektiğinizde ise birkaç gün içinde dahi köklenebilirler.
Tohumla Çoğaltma
Tohumdan yetiştirmek genel olarak oldukça zor ve başarı ihtimalinin düşük olduğu bir yöntemdir. Buna karşın tohumdan çoğaltmanın önemli bir faydası da vardır. Tohumdan çıkan fideler, dört ay gibi kısa bir sürede çiçek açmaya başlarlar. Buna karşın tohumdan çoğaltma yöntemi oldukça başarısız olduğu için tavsiye etmiyoruz.
Eğer hibrit ya da melez bir sardunya elde etmek istiyorsanız bu durumda tohumla çoğaltma yöntemi tercih edebilirsiniz. Sardunya tohumu ilkbahar aylarında ekilmelidir. Bu tohumlar 15 ila 20 gün sonra çimlenecektir. Tohumlar toprağa ekildikten sonra sürekli olarak hafif nemli tutulması gerekir.
Çelikle Çoğaltma
Çelikten sardunya çoğaltma yöntemi oldukça başarılı olmasının yanı sıra kolaydır. Klasik bir sardunya bitkiniz varsa, aldığınız çelikler kolayca kök salacaktır. Taze ve güçlü bir dalın tepe çeliğini alarak, çoğaltma işlemi yapabilirsiniz. Eğer uzun bir dalı birkaç parçaya bölerseniz, her parça ayrı ayrı köklenecektir. Bu noktada dikkat etmeniz gereken tek durum dalın fazla odunlaşmış olmamasıdır.
Çelikten sardunya çoğaltmak istiyorsanız, bunun herhangi bir vakti yoktur. Yılın her döneminde bu bitkiyi çoğaltabilirsiniz. Uygun şartları sağlamanız yeterli olacaktır.
Bitkinizden kestiğiniz dalı ekmeden önce birkaç saat beklemeniz gerekir. Bunun temel nedeni kesik olan yerin kurumasıdır. Bu aşamada daldaki yapraklar kendini bırakacaktır. Bu durumu önemsemenize gerek yok. Dalı nemli bir toprağa ekmeniz yeterli olacaktır. Birkaç gün sonra ise sulama yapmaya başlayabilirsiniz. Yeni bitkinizi bir ay boyunca sürekli olarak sulamalısınız. Toprak üstten kuruduğu anda sulama vakti gelmiştir. Bir ayın sonunda dal yeterince köklenecektir. Bu andan sonra normal bir sulama rutinine geçebilirsiniz. Bu işlemi yaz ortasında yaptıysanız, yeni bitkinizi özellikle öğle güneşinden korumak önem arz eder.
Eğer sakız sardunya köklendirmek istiyorsanız, çok dikkatli olmanız gerekir. Yukarıdaki adımları dikkatli bir şekilde izlerseniz sakız sardunyanız da köklenecektir. Diğer sardunya çeşitleri için aşırı özen göstermeye dahi gerek yoktur. Sardunyalar çoğaltılması oldukça basittir ve çelikleri dahi ekstra bakım istemezler.
Sardunya Çiçeği Problemleri
Sardunya çiçeği birçok probleme karşı oldukça dayanıklıdır. Buna rağmen bazı sorunlarla karşılaşabilirsiniz. Özellikle bakımında yapılan hatalar, önü alınamaz sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir.
Kök Çürümesi
Sardunya çiçeğinde en sık görülen sorunlardan biri kök çürümelidir. Kök çürümesinin temel sebeplerinden biri ağır ve sıkı bir toprak kullanılmasıdır. Bu tip toprak bitkinin köklerini havasız bırakır. Bunun yanı sıra çok sık yapılan sulama da bitkide kök çürümesine neden olan bir diğer nedendir. Kök çürümesine engel olmak için toprağına dere kumu ve ponza taşı karıştırmak hayli faydalı olacaktır. Bu sayede bitkiniz hem daha rahat hava alacaktır.
Esintisiz ortamlarda kalması ve güneşten mahrum bırakılması da sardunyaları etkileyen diğer faktörlerdir. Bu nedenlerde bitkinizin bağışıklık sistemi çökebilir. Aynı zamanda fakir bir toprak kullanmanız ve gübreleme yapmamanız da bitkinin bağışıklığını zamanla düşürecektir. Bunların yanı sıra en fazla üç yılda bir çeliklerden genç ve sağlıklı bitkiler üretmek faydalı olacaktır.
Zararlılar
Sardunya çeşitlerine dadanan birçok farklı zararlı vardır. Ancak bu zararlıların dadanma durumu sardunya çiçeği çeşidine bağlı olarak değişiklik de gösterecektir. Kimi sardunyalarda beyaz sinekler yaygın olarak görülebilir. Bu sinekler sardunyaları kullanarak diğer bitkilere de dadanırlar. Tüm bitkilerinizi istila etmeden önce bitkilerinizi mutlaka ilaçlamanız gerekir. Özellikle ceylangözü sardunya çiçeğinde beyaz sinekler çok hızlı biçimde çoğalırlar. İstila durumunda ilacın birden fazla kez kullanılması gerekir. Gözünüzle görmeseniz dahi bitlerin larvaları bitkide kalmış olabilir. Bu sebeple haftada bir kez ilaçlamaya bir süre devam edebilirsiniz.
Sardunya Çiçek Açmıyor
Sardunya çiçeği çeşitleriyle ilgili bitkiseverlerin en önemli sorunlarından biri çiçek açmamasıdır. Eğer sağlıklı bir bitki yetiştirdiniz ancak yine de çiçek açmıyorsa dikkat etmeniz gereken bazı durumlar var demektir.
Bu bitki çeşitlerinin çiçek açmamasının en önemli nedenlerinden biri konumlarıdır. Aydınlık bir ortamda daha fazla ve yoğun bir çiçeklenme dönemi geçirirler. Eğer karanlık bir ortamda konumlandırdıysanız çiçeklenme çok yavaş olabileceği gibi hiç olmaması da ihtimal dâhilindedir.
Mevsim şartlarına bağlı olarak bitkinizin toprağını da kontrol etmeniz gerekir. Sulamanın yanlış yapılması da çiçeklenmeyi etkileyen bir diğer faktördür. Sulama yaparken kireçli ya da soğuk su kullanmamanız gerekir. Eğer çeşme suyu kullanıyorsanız bir gün bekleterek bitkiye vermek daha iyi olacaktır.
Sardunya Yaprakları Neden Sararır?
Sardunya yapraklarının sararması da yaygın olarak görülen problemlerden biridir. Bu problemin ise oldukça basit nedenleri vardır. Başlıca neden gereğinden fazla sulamadır. Fazla sulama bitkinin alt yapraklarından başlayarak tüm yapraklarının sararmasına neden olacaktır.
Her ne kadar soğuğa dayanıklı bitkiler olsalar da, sürekli olarak çok soğuk havada kalmaları da yaprakların sararmasına neden olacaktır.
Sardunya Rehberi: Bakımı ve Yetiştirilmesi
