liliaceae (Zambakgiller) familyasının bir üyesi olan ters lale Latince Fritillaria imperialis türüdür. Bu bitkinin anavatanı Türkiye, İran, Pakistan ve Afganistan'dır. Doğal ortamında Doğu Anadolu'dan Himalaya eteklerine kadar geniş bir coğrafyada yayılım gösterir.
Yerli bitkilerimizden biri olan ters lalenin diğer adı ağlayan gelin çiçeğidir. Bunun yanı sıra kral lalesi, Kerbela lalesi, Şemdinli lalesi ve Hakkâri lalesi gibi isimler de yaygın olarak kullanılır. Bütün dünyada doğal ortamında en çok Türkiye'de yetişir. Özellikle Hakkâri bölgesinde oldukça yaygındır.
Özellikleri
Ters lale çiçeği soğuk aylarda aktif olurlar. Bu soğanlı bitki, yaz aylarını toprağın altında uykuda geçirir. Yalnızca kış mevsiminin ikinci yarısından sonra en fazla haziran ayına kadar yapraklı kalır. Yılda yalnızca bir kez kış mevsiminin sonu ve ilkbahar mevsiminin başında çiçek açarlar.
Çiçek açan bitkinin boyu ise türe, iklime ve toprağa bağlı olarak 30 santim ila 1 metre arasında değişiklik gösterir. Çiçek sapının üzerinde birden fazla sayıda laleye benzer şekilde yan yana çiçekler açar. Bu laleler aşağıya bakar şekilde ters durduğu için adına ters lale denmiştir. Kış aylarında soğuklara eksi 30 dereceye kadar rahatlıkla dayanır.
Bahçede ve Saksıda Ters Lale Çiçeği Yetiştirme
Ters lale bitkisinin doğrudan güneş ışığına ihtiyacı vardır. Uzun saatler boyunda direkt güneş ışığı almak zorundadır. Bu bitkiyi yetiştirmek istiyorsanız, konumunun uzun süreler boyunca direkt güneş alması gerekir.
Dikim Zamanı
Ters lale soğanının ekim ayında ekilmesi gerekir. Bu soğanları dikmek için en geç kasım ayını tercih etmelisiniz. Soğanların hiç bekletmeden dikilmesi gerekir. Bahçede dikeceğiniz ters lale soğanı için toprağı derinden çapalamanız ve hafif biçimde gübrelemeniz gerekir.
Soğanlarını 15 santim kadar derine, yanlamasına ekmelisiniz. Yan yana ekeceğiniz soğanların arasında en az 35 santim mesafe olmalıdır. Eğer soğanları daha yakın biçimde ekerseniz, yapraklar birbirlerinin gelişimlerine engel olacaktır. Bu bitkilerin soğanları, saksıyı pek fazla sevmezler. Saksıda soğanların çürüme ihtimalleri çok yüksektir. Çürümeseler dahi sonraki yıllarda sağlıklı bir yapılanması pek mümkün değildir. Bu sebeple saksıda ters lale bakımı yapmak istiyorsanız, çok özenli bir uygulama gerekir. Aşağıda nasıl bakım yapmanız gerektiğini detaylı biçimde anlattık. Bunları adım adım uygulamanız gerekir.
Toprak altındaki soğanların uç kısımlarından su geçtiği için çürüme ihtimali oldukça yüksektir. Bu nedenle bitkiyi yanlamasına ekmelisiniz. Bununla birlikte toprağı aşağıda verdiğimiz tarife göre hazırlarsanız, çürüme ihtimali çok azalacaktır. Hatta ideal toprak karışımında soğanın uçlarını yukarıya gelecek şekilde dahi ekebilirsiniz.
Saksı Seçimi
Saksı seçerken de oldukça dikkatli davranmanız gerekir. Saksının derinliği yani boyunun en azından 30 santim olması gerekir. Soğanların 15 santim kadar derine ekilmesi gerekir. Yani saksının yarısına gelmesi gerekir ki, altta en azından o kadar derinlik olsun. Büyük bir saksıya ters lale soğanlarını en az 25 santimlik mesafede, saksı kenarlarına ise en azından 10 santim uzaklıkta olması gerekir.
Toprak
Saksıda bakacağınız ters lale soğanı için her türlü toprağı kullanamazsanız. Bunun için uygun bir karışım hazırlamalısınız. Bu karışımda 3 ölçü temiz arazi toprağı, 3 ölçü torf toprak ve 2 ölçü dere kumu hazırlayıp, karıştırmalısınız. Bu sayede sağlıklı bir toprak hazırlamış olursunuz.
Saksının alt yarısına gübreli toprak doldurmalısınız. Bu alt yarısı için 4 ölçü toprak karışımınıza, 1 ölçü yanmış koyun gübresi karıştırmalısınız. Koyun gübresi bulamazsanız solucan gübresi de kullanabilirsiniz. Gübreli karışımın üzerine 4 santim kadar gübresiz toprak karışımınızı eklemelisiniz. Soğanları buraya yerleştirmelisiniz. Daha sonra yine gübresiz karışımla saksıyı doldurmalı ve bol bol suyla sulama yapmalısınız.
Saksının şubat ayına gelene kadar kuzey rüzgârlarına açık olan ve hiç güneş almayan soğuk bir konumda tutulması gerekir. Şubat ayının ortasında ise uzun süreler boyunca güneş alacağı bir yere yerleştirmelisiniz. Bitkinin sürekli olarak açık havada kalması gerekir.
Ters Lale Bakımı
Bu bitkiyi yetiştirmek için soğanın ekimi ve toprak hazırlanması konusunda neler gerektiğinin bilgisini yukarıda verdik. Bakımıyla ilgili olarak sulama, gübreleme, dinlenme ve çiçeklenme dönemine dair bilgiler ise aşağıda…
Sulama
Ters lale soğanını ektikten sonra iyi bir şekilde sulamanız gerekir. Sonradaki tüm sulamaları ise hem kış hem de ilkbahar mevsiminde toprağın üst yüzeyi 2-3 santimden derine tamamen kuruduğunda yapılmalıdır. Bunun yanı sıra yapraklar sararana kadar da bekleyebilirsiniz. Sulamanın bol miktarda suyla yapılması gerekir. Sulamalarda, suyun saksının drenaj deliklerinden çıktığını görmelisiniz. Sulamanın az suyla yapılmaması gerekir.
Bahçelerde dikili olan bitkiyi, toprağın üst yüzeyi tamamen kuruduğunda sulamalısınız. İlkbahar mevsiminde çiçek açıp solduktan sonra, yapraklar da sararmaya başlar. Haziran ayının ortasına kadar yapraklarda hiçbir sararma yaşanmasa da sulama yapmayı bırakmalısınız. Yaz aylarında bu bitki dinlenme dönemine geçer. Yaprakların yaz sıcağında tamamen kuruması gerekir.
Gübreleme
Ters lale çiçeği için gübrelemeye esasta ihtiyaç yoktur. Toprak karışımını hazırlarken zaten gübreleme yaptınız. Kış mevsiminin sonunda, yaprakların geliştiği dönemde toprak yüzeyine çok az miktarlarda fosfor gübresi kullanabilirsiniz. Gerçi bu da şart değil fakat sonraki yıl için soğanların gerektiği şekilde gelişmesine faydası olur. Gübre kullanımında kesinlikle aşırıya kaçmamalısınız. Tavsiye edilen miktarında 4 katından daha azını uygulamalısınız.
Yaz ve Sonbahar Mevsiminde
Eğer bitkiyi bahçenize diktiyseniz, yaz aylarında soğanları sökmenize gerek yoktur. Saksıda bakım yapıyorsanız, gene sökmemelisiniz. Yapraklar kuruduğu zaman saksının açık havada kalması gerekir. Buna karşın tam gölgeli bir yere almalısınız. Ekim ayına gelene kadar sulama yapmamalısınız.
Ekim ayına geldiğinizde ise soğanları sökmelisiniz. Çürük olanları ayırın. Sağlıklı ve olgun olanları çiçek açacaktır. Küçük soğanlar ise sonraki yılda çiçek açar. Buna bağlı olarak ayrı yerlere dikmelisiniz. Soğan dikimini yukarıda anlattığımız gibi yapmalısınız. Saksıda yetişenler için ise yeni toprak karışımı hazırlamalısınız. Eski toprağı tekrar kullanmamalısınız.
Çoğaltılması
Sonbahar mevsiminde soğanları söktüğünüz zaman yeni yavrular verdiğini görebilirsiniz. Ters lale çoğaltma işleminde bu yavrular kullanılır. Bitki kendi kendine çoğalır. Sizin yapabileceğiniz şey ise çiçek açamayacak derecede ufak olan soğanlara iyi bakmak ve büyümelerini sağlamaktır. Soğanlar ne kadar küçük olursa olsun, iyi bir bakım yapıldığı takdirde en fazla üç yıl içimde çiçek açacak seviyeye gelirler.
Sık Sorulan Sorular
Bitki hakkında en çok sorulan sorular ve yanıtları ise aşağıdaki gibidir.
Ters Lale Ne Zaman Açar?
Ters lale çiçeği yılda yalnızca bir kere çiçek açar. Bu çiçeklenme dönemi ise kış aylarının sonu ve ilkbahar aylarının başındadır. İklime ve türüne bağlı olarak çiçek açma döneminde ufak değişiklikler olabilir.
Ters Lale Türkiye'de Nerede Yetişir?
Bu çiçek Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde birçok farklı kentte dağlarda yetişen bitkilerden biridir. Bu bölgede yer alan kentlerde oldukça meşhurdur ve koparmanın cezası vardır. Özellikle Hakkâri'de çok yoğun olarak yetişir.
Ters Lale Nesli Tükendi Mi?
Ters lale çiçeğinin nesli tükenmemiştir. Doğu Anadolu'da bir çok kentin dağlarında her yıl belirli bir dönemde çiçek açar. Bu bitkinin koparılmasının ciddi maddi cezaları bulunmaktadır.
Ters Lale (Fritillaria imperialis)
