Vanda orkidesi, esasen bir tür değil, bir cinsin adıdır. Bu cinse ait yaklaşık olarak 50 farklı tür vardır. Bu türlere bağlı olarak ise yüzlerce farklı kültivar ve hibrit vardır. orchidaceae (Orkidegiller) familyasının üyesi olan vanda, bu familyada en fazla evrim geçirmiş olandır.
Vanda orkidesi çeşitleri hem epifit yani ağaçlar ve kayalar üzerinde hem de terestiyal yani toprağa bağımlı olarak gelişir. Bu yönüyle diğer orkidelerden pek de bir farklı yoktur. Süs bitkisi olarak epifit olanlar, iç mekânlarda yetiştirilmeye uygun türlerden biridir. Bu nedenle çok fazla tercih edilen bitkilerden biridir. Terestiyal olanlarda ise tropikal ve alt tropikal ülkelerde bahçelerde yetiştirilmektedir.
Vanda Orkidesi Özellikleri
- Vanda orkidesi çeşitleri genel olarak 900 metre rakımın üzerindeki dağlarda yaşarlar. Himalayalar ve Endonezya arasında yer alan bu dağlarda, sis ormanlarında ve dağ ormanlarında doğal olarak yetişirler. Bölgedeki iklim farklılıkları nedeniyle vanda orkidesinin evrimi de farklılaşmıştır.
- Himalayaların eteklerinde kış soğuk ve kuraktır. Burada yetişen orkideler soğuğa dayanıklıdır ve sukulent özellikleri gösterir. Güneyde yumuşak iklimde yetişen orkideler ise soğuğa daha az dayanırlar. Farklı coğrafyalarda doğal olarak yetişen orkidelerden üretilen hibritler; tropikal dağ bitkilerinin özelliklerini taşır.
- Tek gövde halinde (monopodyal) gelişirler. Kökleri ise türüne bağlı olarak değişiklik gösterir. Epifit olarak yetişen orkideler, kökleri açıkta yaşar. Bunlar daha yaygındır. Bazı türlerinin yaprakları geniş ve büyükken bazıları ise ince ve dar yapılıdır.
- Süs bitkisi olarak satılan vanda orkidesi çeşitleri; çeşitli türlerden üretilen hibritlerdir. Hem dayanıklılığının artması, hem çiçeklerinin daha büyük olması hem de renklerinin zenginleşmesi amacıyla birçok farklı hibriti üretilmiştir.
- Ticari kullanımında kesme çiçekçilik de yaygındır. Orkideler arasında en çok bu türler kullanılır. Ev bitkisi olarak da; kökleri açıkta, geniş cam vazolarda yaygın olarak yetiştirilir.
Vanda Orkidesi Bakımı
Hibrit olarak üretilmiş olan vanda orkideleri, evlerde süs bitkisi olarak çokça kullanılır. Hibritler, esas türlere göre çok daha kolay yetiştirilir. Bu bitkinin hibrit ve kültivarlarının çok çeşitli olması sizi korkutmasın. Ortalama doğru bir bakımla, çok güzel orkide çiçeklerine sahip olabilirsiniz. Aşağıda vereceğimiz bilgileri uygulayarak, vanda orkidesinin hangi çeşidine sahip olursanız olun, dekoratif bir bitki yetiştirilebilir.
Vanda orkidesi çeşitlerini geniş ve büyük cam vazolarda satılırken görebilirsiniz. Bunlar toprak olmadan, kökleri çıplak bir şekilde satışa sunulur. Bu şekilde yetiştirmeye çalışmak oldukça risklidir. Muhtemelen birkaç gün ihmal ettiğiniz anda bozulacaktır. Bu durumu ise geriye çevirmek genelde mümkün değildir. Bu nedenle saksıda yetiştirmek daha iyi olacaktır.
Işık
Yaz aylarında kavurucu öğle güneşinden korumanız gerekir. Sabah ve akşam saatlerindeki güneşten ise 3 saat kadar faydalanması lazım. Bununla birlikte en güzeli sabah güneşidir. Eğer bulunduğunuz iklimde hava sıcak oluyorsa, güneşi filtrelemelisiniz. Diğer mevsimlerde ise ne kadar çok güneş alırsa o kadar iyidir. Özellikle kasım ayından nisana kadar bolca güneş almasını sağlamalısınız. Çiçeklendiğinde ise çabuk solmaması için fazladan alacağı güneşi filtrelemelisiniz.
Isı
Vanda orkidesi çeşitleri sıcağı severler. Her ne kadar bazı çeşitleri soğuğa karşı dayanıklı olsa dahi, iç mekânda bakımda havanın 10 derecenin altına düşmesine izin vermemelisiniz. Hava 10 derecenin altına düşerse, çiçeklenmesi de sonraki yıla kalacaktır. Bu noktada bir istisna düz mavi renklilerdir. Düz mavi vanda orkidesi soğuk havalara daha dayanıklıdır.
Çiçeklenme
Bu orkide çeşitlerinin çiçeklenmesinde herhangi bir zaman yoktur. Doğru bir bakım yaptığınız sürece, her zaman çiçeklenebilir. Bu sayede yılda belki de dört kez çiçek açabilir. Bu çiçekler genellikle fazla dayanmazlar. Ortalama olarak 1 haftada, en fazla 1 ayda solup gidecektir.
Cam Vazoda Vanda Orkidesi Bakımı
Cam vazado, kökleri açık şekilde satılan orkideleri alırken dikkatli biçimde incelemelisiniz. Eğer kökler sağlıklı ve yeşile yakın bir renge sahipse ve gövdede, yapraklarda buruşukluk yoksa satın alabilirsiniz. Eğer bu konularda sıkıntı varsa, çiçekleri sağlıklı görünse dahi satın almayın. Kökleri beyazlamışsa dahi, gövde ve dallarda buruşukluk hiçbir şekilde olmamalı. Kökler canlı ve dolgun görünüyorsa, beyaz olsa da çok ciddi bir sorun olmayacaktır. Suda beklettiğinizde renkler yeşile dönecektir.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi cam vazoda topraksız ve susuz biçimde yetiştirmenizi tavsiye etmiyoruz. Ancak yine de ben böyle yapmak istiyorum diyorsanız, aşağıdaki bilgileri doğru bir şekilde uygulamalısınız. Bu yöntemde tüm bakım uygulamalarınız çok iyi olmalı ve asla ihmal etmemelisiniz. Yıllar boyunca, her gün aynı bakımın yapılması gerekir.
Böylesi bir bakımda, kökleri sürekli olarak dikkatli biçimde gözlemlemelisiniz. Köklerin yeşil rengi kaybolduğu anda, serin zamanlarda 30 dakika boyunca suda bekletmelisiniz. Zaman içerisinde gözlemlerinize bağlı olarak iki saate kadar bekletebilirsiniz. Daha garanti bir uygulama yapmak isterseniz, her gün 15 dakika suda bekletmeniz daha iyi olacaktır. Kökler kimi zaman yeşil kalsa da susuzluktan ciddi oranda yıpranabilir. Böylesi bir bakım yapmak biraz uzmanlık ister. Özellikle bitki bakımına yeni başlıyorsanız, çok tercih etmemelisiniz.
Yaz mevsimindeki sıcak günlerde, akşam serinliği zamanında esinti ve kuvvetli hava akımı gerekiyor. Bunu sağladıktan sonra vanda orkidesine bol bol su fısfıslamanız lazım. Ancak bunu yaparken köklerin de vazoda olmamasına dikkat etmelisiniz. Akşam saatlerinde bitkiyi bir çamaşır ipine asarak, rüzgâr alırken su fısfıslayın. Bunu sık sık yapmalısınız. Vanda orkidesi bunu çok sever. Hatta iyi bir gelişim göstermesi buna bağlıdır. Kış mevsiminde de aynı şartları sağlayabilirseniz, gelişimi çok daha iyi olacaktır. Hem suda bekletme uygulamasını yapmalı hem de bu şekilde rüzgâr alırken su fısfıslamalısınız. Kış mevsiminde bu biraz zor ancak klima kullanılan odalarda yapabilirsiniz.
Topraklı Saksıda Vanda Orkidesi Bakımı
Cam vazolarda topraksız olan yetiştirme biçime göre bu hem daha kolay hem de daha sağlıklıdır. Özellikle yeni yeni orkide yetiştirmeye başladıysanız bu yöntemi tercih etmenizi tavsiye ediyoruz. Saksıda yetiştirirken sürekli olarak kalın köklerini çevreye uzatsa dahi, köklerin bir kısmı çam kabuklarına yapışık biçimde olabilir. Bu sayede ihmal ettiğiniz de dahi dehidrasyon ihtimali düşecektir.
Saksı
Saksı tercihinizde iki ayrı seçim yapabilirsiniz. Bunlardan birincisi bildiğimiz saksılarken diğeri ise delikli organik sepet saksılardır.
Normal, bitki bakımında sürekli olarak kullanılan saksıları tercih ediyorsanız, altında mutlaka büyük deliklerin olması gerekir. Bu sayede içerde su birikmeyecektir. Ayrıca daha büyük saksılara alma dönemi gelmeden de toprak değiştirmeye gerek yoktur. Saksıdaki kökleri fazlasıyla artarsa, bir ya da iki yılda bir kez saksı değiştirmek yeterli olacaktır.
İkinci bir seçim olarak her tarafı deliklik olan organik sepet saksıları da tercih edebilirsiniz. Vanda orkidesi ve benzerleri için tahta çıta parçalarından yapılmış olan saksılar vardır. Bunları da bir ya da iki yılda bir kez değiştirebilirsiniz. Bu değişim için; içerde köklerin fazlaca arttığından emin olmalısınız. Bu durumda kökleri hiç sökmeden bir boy büyük bir sepet saksıya geçirebilirsiniz. Kenarlarına ise ponza ve çam kabuğu karışımı doldurmalısınız.
Saksının, köklerin zor sığacağı kadar olması gerekiyor. Büyük bir saksı tercih ederseniz, kökler havasız kalacaktır. Vanda orkidesinin en alt kısmı ve kökü toprakta olsa yeterli olacaktır. Bu şartlarda vanda orkidesi yaşayabileceği nitelikleri varsa havai kökler çıkaracaktır. Nitekim toprakta bakım yaparken kökleri zapt etmek neredeyse mümkün değildir. Ortam şartları uygun değilse zaten bitkiniz yaşamayacaktır.
Toprak
Vanda orkidesi için toprak hazırlamak oldukça kolaydır. Yalnızca saksısına bağlı olarak karışımlardaki malzemelerin ölçüsü değişidir. Falanopsis orkideleri için her yerde satılan çam kabuğundan ibaret özel orkide toprağı tercih etmelisiniz. Buna ayrıca yine kolayca bulabileceğiniz ponza taşı karıştırmalısınız.
Vanda orkidesi için plastik ya da seramik saksılar tercih edecekseniz, bir ölçü çam kabuğu ve bir ölçü ponza taşını karıştırmanız yeterli olacaktır. Eğer her tarafı delikli olan sepet saksılardan tercih ediyorsanız bu durumda çam kabuğu 2 ölçü, ponza taşı 1 ölçü olmalıdır.
Toprağa ekerken, vanda orkidesinin en üstünde birkaç kökü dışarıda bırakmalısınız. Kalan alt kökler ise karışımın içinde olmalıdır.
Sulama
Vanda orkidesi sulama zamanının gelip gelmediğini anlamak için toprağının birkaç santim altında parmağınızı sokmalısınız. Çam kabuklarını sıktığınızda hiçbir nem gelmiyorsa, sulama zamanı gelmiştir. Sulamanın saksının içindeki tüm malzemeleri ve kökleri çok iyi yıkayacak şekilde bol miktarda su kullanmalısınız. Eğer toprağa fazlaca ponza taşı koyduysanız, çok daha hızlı kuruyacaktır. Yaz aylarında yaşadığınız mevsime ve duruma bağlı olarak her gün sulama yapabilirsiniz. Serin zamanlarda haftada bir, kış mevsiminde ise on günde bir kez sulama yapmak genellikle yeterlidir. Bunun için toprağı kontrol etmeyi unutmamalısınız. Farklı mevsimlerde farklı ihtiyaçlar olabilir.
Kış mevsiminde bulunduğu yer çok serinse ayda bir az miktarda su vermeniz ya da hiç sulamamanız yeterli olacaktır. Vanda orkidesine akşam saatlerindeki serin esintiler eşliğinde su fısfıslamanız gerekir. Sıklıkla sulama yapmaya gerek olmadığı için ve çevreye kökler çıkardığı için topraktan aldığı su yeterli olmayacaktır. Bu nedenle tıpkı doğal ortamında olduğu gibi dış kökleri ve yapraklarıyla da su alabilmesi gerekiyor.
Gübreleme
Vanda orkidesini cam vazolarda, topraksız biçimde yetiştirmek istiyorsanız, suda beklettiğiniz dönemde besin vermeniz gerekir. Beş suda bekletmenin birinde, suyuna uygun miktarlarda besin karıştırmalısınız. Bu suyla bitkilerinizi de sulayabilirsiniz.
Toprakta vanda orkidesi yetiştiriyorsanız, yine beş sulamada bir kez sulama suyuna bitki besini karıştırarak vermelisiniz.
Bitki besini verirken dikkat etmeniz gereken önemli bazı noktalar vardır. Öncelikle vanda orkidesine, özel orkide besini vermemelisiniz. Vanda orkidesi çiçek açtıktan sonra iki ay boyunca bitki besini vermelisiniz. Bitki besinin azot oranının yüksek olması gerekir. Sonrasında genel amaçlı bitki besini verebilirsiniz. Çiçek tomurcukları yaklaşık olarak fındık kadar olduğunda besin vermeyi bırakmalısınız. Çiçek açtıktan sonra yeniden azot oranı yüksek besini iki ay boyunca vermelisiniz.
Epifit bir bitki olduğu için yapraktan da besleme yapabilirsiniz. Bu da fayda sağlayacaktır.
Vanda Orkide Bakımında Esinti ve Su Fısfıslama
Vanda orkidesinde esinti oldukça önemli konulardan biridir. Eğer yeterince esinti sağlamazsanız yaşamaları pek mümkün değildir. Bu esintinin özellikle gece saatlerinde hava karanlıkken sağlanması gerekir. Esinti tek başına da yeterli değildir. Esinti sağlanan saatlerde üzerine su fısfıslamanız gerekir. Bununla birlikte serin esintilerin çok da soğuk olmaması gerekir. Esintili hava, 16 derecenin altında olmamalı. Bunun altındaki soğuklar çiçeklenmesinin sonraki yıla ertelenmesine neden olacaktır.
Esintiyi sürekli olarak sağlayabiliyorsanız, bitkinizdeki ıslaklık kurudukça su püskürtmeye devam edebilirsiniz. Ancak ıslaklık kuruyana kadar esintinin devam etmesi gerektiğini unutmamalısınız. Sıcak saatlerde, güneş alırken esintinin fazla şiddetli olmamasına dikkat edin. Bu durumda üstlerini de ıslatmamalısınız.
Vanda Orkidesi Çoğaltma
Vanda orkidesi tek bir gövde olarak uzar ve çiçeklerin saplarından keiki çıkarmaz. Çok nadir de olsa gövdeden keikiler oluşturabilir. Ancak bu durum için en azından dört yaşında olması gerekir. Evde bakım yaptığınız vandaları çoğaltmanız oldukça zor olacaktır. Yine de denemek istiyorsanız iki farklı yöntem var. Bunlardan birincisi gövdeyi bölme iken ikincisi ise keiki kesimleridir.
Gövdeyi ikiye bölme yönteminde, her iki kısımda da en azından 3 tane uzun ve sağlıklı kök bulunmalıdır. Orkidenizin uzayan gövdesinde köklenme yoksa, muhtemelen gece esintisi sağlamadığınız ve üzerine su fısfıslamadığınız içindir. Köklenme gece esintisi sayesinde olur. Sık sık özel hormonlar önerilse de pek başarılı değiller. Yeterince güçlü köklenmeler varsa, üst kısmı keserek ayırın. Üst kısım yaşamına devam edeceği gibi kalan alt kısımda birkaç yerden filizlenmeye devam edecektir. Burada önemli nokta kesilen her iki kısımda da güçlü köklerin olması gerektiğidir. Eğer toprakta yetiştiriyorsanız, toprağın altındaki kökler de sağlıklıysa alt kısma bunlar yeterli olacaktır. Bununla birlikte üst kısımda da mutlaka gelişmiş ve sağlıklı üç kök bulunmalıdır.
İkinci bir yöntem olarak keikileri yani yavruları da kullanabilirsiniz. Fakat vanda orkidesi nadir olarak keiki oluşturur. Eğer böylesi bir durum varsa yaklaşık olarak bir yıl boyunca bu yavrunun gelişmesini bekleyin. Yavrunun en az 10 santimlik sağlam bir gövdesi olması gerekir. Bunun yanı sıra en azından iki tane sağlam kökü varsa, ana bitkiyle bitiştiği yerden steril ve keskin bir bıçakla kesmelisiniz.
Her iki yöntemle çoğaltma işini de ilkbahar mevsiminde yapmalısınız. Aldığınız gövde ya da yavruları, yukarıda anlattığımız camda topraksız yetiştirme usulündeki gibi bakım yapmalısınız. Bakımın 10 gün boyunca çok özenle yapılması gerekir. Sonrasında toprağa dikebilirsiniz.
Vanda Orkidesi Sorunları
Vanda orkidesi, bitki bakımına yeni başlayanlar için çok doğru bir seçim olmayabilir. Bakımı hayli zahmetlidir ve ihmale gelmez. Bu nedenle bitki bakımı konusunda biraz tecrübeniz olması fena olmayacaktır. Bu orkidenin bakımında yukarıda anlattığımız tüm bakım şartlarını harfi harfine uygulamanız gerekiyor. Bunun yanı sıra iklim koşullarına da dikkat edilmelidir. Bu şartları sağlayabileceğinizi düşünüyorsanız, harika bir çiçeğe sahip olabilirsiniz.
Vanda orkidesinde en çok görülen sorun dehidrasyondur. Bu problem bitkinin susuz kalması ve bunun sonucunda ciddi oranlarda yıpranması manasına gelir. Bu bitkinin susuz bırakılmaması önemlidir. Yalnızca soğuk zamanlarda susuz kalmaya dayanabilirler. Sıcak zamanlarda sulama önemli konulardan biridir.
Diğer önemli bir sorun ise sık sulamadır. Toprakta orkide yetiştirenler tarafından çokça yapılan hatalardan biridir. Çok sık sulama, köklerde çürümeye neden olur. Bu çürüme zamanla gövdeye de yayılır ve bitkiniz ölür.
Sulama düzeninin yanı sıra vanda orkidesini esintisiz, havasız bir yerde tutmak da sık yapılan hatalardan bir diğeridir. Bu bitkinin gelişiminde gece serinliği ve esinti sağlamak son derece önemlidir. Bunlar sağlanmadığında gelişimi muhtemelen duracaktır.
Vanda
